Οι Ψαλμοί, ως ποιητική ανθολογία θρησκευτικών λυρικών ασμάτων, εκφράζουν σε ποικίλους τόνους τους παλμούς της ισραηλιτικής ψυχής και αποπνέουν το άρωμα της ευσέβειας. Σ' αυτούς υμνείται το μεγαλείο και η αγάπη του Θεού, εκδηλώνεται η χαρά της κοινωνίας με την πηγή της ζωής και εκφράζονται τα συναισθήματα, οι επιθυμίες, οι ελπίδες και οι φόβοι των πιστών ανθρώπων του Θεού. Η ποικιλία των θεμάτων στα οποία αναφέρονται και η δύναμη του ποιητικού τους λόγου κατέστησαν τους Ψαλμούς το υμνολόγιο όχι μόνο του δεύτερου Ναού και έπειτα της Συναγωγής, αλλά και της Εκκλησίας.
Στους Ψαλμούς ο ποιητής υμνεί τη δόξα, την παντοδυναμία και τη δικαιοσύνη του Θεού. Μελετά το πολύπλευρο έλεός του προς τον άνθρωπο και θαυμάζει την ηθική διακυβέρνηση του κόσμου. Εγκωμιάζει το Νόμο και καλεί σε πρόθυμη υποταγή το λαό και τους ηγέτες του. Μετανοεί για τις ανομίες του, εξομολογείται τις αμαρτίες του, ικετεύει για βοήθεια και ευχαριστεί για την απαλλαγή απ' τις δοκιμασίες, τις ατομικές ή τις εθνικές. Αλλαλάζει από χαρά για τη συμπαράστασή του και ευγνωμονεί τον πλάστη για τις ευεργεσίες του.
Μελετώντας τους Ψαλμούς διαπιστώνει κανείς ότι μερικοί ψαλμοί είναι γραμμένοι σε α' πρόσωπο ενικού (ατομικοί), άλλοι σε α' πρόσωπο πληθυντικού (συλλογικοί), ενώ σε μεγάλο αριθμό ψαλμών, ενικός και πληθυντικός εναλλάσσονται. Σε πολλές περιπτώσεις μάλιστα δεν διακρίνεται εύκολα αν σ' ένα ψαλμό μιλά το άτομο για τον εαυτό του ή για το έθνος του. Οπωσδήποτε όμως σε πολλούς ψαλμούς φαίνεται καθαρά ότι ο ποιητής προσεύχεται όχι ως άτομο, αλλά ως μέλος του έθνους ή ίσως εξ ονόματος της μικρής εκείνης αλλά εκλεκτής μερίδας του έθνους, των φτωχών, των ευσεβών και καταπιεζομένων, των οποίων εκφράζει τις σκέψεις, τις επιθυμίες και τις ελπίδες.
Στους Ψαλμούς διατυπώνονται υψηλές διδασκαλίες για τη ζωή και το θάνατο, την αγιότητα και την αμαρτία, την κρίση και τη δικαιοσύνη, την ηθική και τη θρησκεία, την αγάπη του Θεού και την παρουσία του στην ιερή ιστορία, τη σχέση μεταξύ λατρείας και ηθικής, το μεγαλείο του Γιαχβέ και τη μηδαμινότητα του ανθρώπου.
Ο ψαλμωδός κινείται μέσα σ' ένα ευρύ πεδίο πνευματικών ενδιαφερόντων και κάτω από την πίεση ευχάριστων ή δυσάρεστων καταστάσεων, που χρωματίζουν ανάλογα το περιεχόμενο των ποιητικών δημιουργημάτων του, των Ψαλμών, και τους κάνουν να ξεχωρίζουν σε ύμνους, προσευχές, θρήνους, ψαλμούς ιεραποδημητικούς, μετανοίας, εσχατολογικούς, διδακτικούς, μεσσιανικούς, βασιλικούς κλπ. Πολλοί ψαλμοί δεν είναι δυνατό να καταταγούν σε μία απ' τις παραπάνω κατηγορίες, γιατί περιέχουν στοιχεία που ανήκουν σε περισσότερες από μία· αρχίζουν λ.χ. με εξομολόγηση και καταλήγουν σε ικεσία ή ακόμα σε δυνατή έκρηξη λυτρωτικής χαράς. Στην εβραϊκή βίβλο μερικοί ψαλμοί ονομάζονται «αλφαβητικοί», δηλαδή έχουν ακροστιχίδα. Αυτό σημαίνει ότι κάθε στίχος ή ημιστίχιο αρχίζει διαδοχικά με ένα γράμμα του εβραϊκού αλφαβήτου.
Η περί Θεού αντίληψη του ψαλμωδού βαίνει παράλληλα με τη γενικότερη βιβλική θεολογία. Είναι παντοκράτορας, παντοδύναμος, δίκαιος και πολυεύσπλαχνος. Κατοικεί στους ουρανούς μεταξύ των αγγέλων, αλλά είναι και παρών στον άγιο ναό της Σιών. Κρίνει τους δικαίους και τιμωρεί τους παραβάτες του νόμου του. Αγαπά τους πιστούς, προστατεύει τους ευσεβείς και ανταμείβει τους δούλους του. Όταν ο Ισραήλ ζει κάτω από το πέλμα ξένων λαών ή ο φτωχός και ευσεβής Ιουδαίος καταδυναστεύεται από τον πλούσιο και ασεβή, ας μη λησμονεί, διδάσκουν οι Ψαλμοί, ότι η ανταπόδοση στην παρούσα ζωή θα επιβεβαιώσει τη δικαιοσύνη του Θεού.
Ως προς την εκτίμηση των συνεπειών της αμαρτίας οι Ψαλμοί ακολουθούν την παραδοσιακή άποψη, σύμφωνα με την οποία η δοκιμασία αποτελεί τιμωρία για μια γνωστή ή άγνωστη αμαρτία. Επειδή η αμαρτία οφείλεται στην παράβαση του Νόμου και μαρτυρεί την απομάκρυνση του Ισραηλίτη απ' το Θεό, ο ποιητής κατ' επανάληψη απευθύνεται στους ευσεβείς, για να τους προτρέψει να επιδείξουν υπακοή στο θέλημά του και να τηρούν όλες τις εντολές του, ιδιαίτερα μάλιστα όσες έχουν κοινωνικό χαρακτήρα.
Η λειτουργική χρήση των Ψαλμών μαρτυρεί αναμφισβήτητα και για τη θέση των ποιητών όχι μόνο απέναντι στη λατρεία γενικότερα, στην οποία πολύ συχνά αναφέρονται, αλλά και στις θυσίες ειδικότερα, που ορισμένα είδη τους συνοδεύουν. Σχετικά με το δεύτερο αυτό σημείο οι Ψαλμοί στο σύνολό τους δεν υιοθετούν την προφητική θέση, η οποία αμφισβητεί την αξία της τυπικής τέλεσης των θυσιών χωρίς την παράλληλη άσκηση της αρετής, αλλά γενικά δέχονται την ιερατική άποψη για το θεσμό της θυσίας ως μέσου κοινωνίας με το Θεό, χωρίς εντούτοις να λείπουν και φωνές διαμαρτυρίας κατά της αξίας της τυπικής λατρείας.
Η θέση των Ψαλμών για το ρόλο των εθνών στο σχέδιο της θείας οικονομίας ακολουθεί κατά βάση το προφητικό κήρυγμα. Τα έθνη, αν και εχθροί του περιούσιου λαού, καλούνται να αναγνωρίσουν το Θεό του Ισραήλ ως Κύριο, να τον προσκυνήσουν ως Θεό τους, να δοξολογήσουν το άγιο όνομά του και να τηρήσουν το νόμο του. Οραματίζονται τη μετοχή όλων των εθνών στην επίγεια βασιλεία του και ατενίζουν στο μέλλον, για να δουν στον ορίζοντα των καιρών τους εχθρούς να τιμωρούνται, αλλά και να επιστρέφουν, το άτομο να δίνει τη θέση του στο σύνολο, τη μητέρα Σιών να γίνεται το πνευματικό κέντρο του κόσμου και την αιώνια βασιλεία του Θεού σ' όλη τη δόξα της. Ο Δαβίδ, η δυναστεία του και οι απόγονοί του θα είναι η χρυσή διαδοχή της ευλογίας, που θα μεσουρανήσει στο πρόσωπο και στην αποστολή του Μεσσία. Η απογοήτευση για τη μη πραγματοποίηση του σωτήριου έργου του Θεού, που σε μερικές εποχές, όπως λ.χ. της βαβυλώνιας αιχμαλωσίας, ήταν ιδιαίτερα βαθιά, χάνεται στη θαυμάσια εικόνα για το ευτυχές μέλλον που διατηρήθηκε σε όλη την ωραιότητά της στην ψαλμική σκέψη. Ο ιδεώδης βασιλιάς θα εγκατασταθεί στη Σιών και θα αναγνωριστεί ως «υιός Θεού», η βασιλεία του θα είναι αιώνια και η κυριαρχία του σ' όλο τον κόσμο ατελεύτητη. Το όραμα όμως αυτό του ψαλμωδού ποτέ στους χρόνους της Παλαιάς Διαθήκης δεν έγινε πραγματικότητα. Ήταν και παρέμεινε ελπίδα μόνο. Ούτε επίγειος βασιλιάς ούτε βασιλική δυναστεία με παγκόσμια εξουσία κυβέρνησε ποτέ τον Ισραήλ με έδρα τη Σιών. Μόνο αργότερα θα μάθουμε απ' την αποκαλυπτική φιλολογία, ότι ο αναμενόμενος Μεσσίας μέλλει να έρθει απ' τον ουρανό. Όλα αυτά όμως δεν είναι παρά ψηλαφήσεις στο σκοτάδι, οράματα και προσδοκίες, που θα γίνουν πραγματικότητα στο πρόσωπο του Χριστού.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου