Εν ψαλμοίς

 

Oι Ψαλμοί ως κατηχητικό βοήθημα

 

ΠΑΛΑΙΑ ΔΙΑΘΗΚΗ & ΨΑΛΜΟΙ

Τὸ βιβλίο τῶν ψαλμῶν μαζὶ μὲ τὸν Ἰώβ – Παροιμιῶν – ᾌσμα ᾈσμάτων – Ἐκκλησιαστής – Σοφία Σειράχ καὶ Σοφία Σολομῶντος ἀποτελοῦν τὰ Ποιητικὰ – Διδακτικὰ βιβλία τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης.

Τὸ βιβλίο τῶν Ψαλμῶν πῆρε τὸ ὄνομά του ἀπὸ τὸ περιεχόμενο του, ποὺ εἶναι μία συλλογὴ ἀπὸ 150 ψαλμούς. Συγγραφέας τοῦ μισοῦ βιβλίου εἶναι ὁ Προφήτης καὶ βασιλιᾶς Δαβὶδ (73) καὶ τὸ ἄλλο μισὸ τὸ ἔχουν γράψει ὁ Ἄσαφ (12), οἱ υἱοὶ Κορὲ (11), Σολομώντας (2 ψαλμούς, τους 72 και 127), Μωυσής (1, τον 90ο), Αϊμάν (1), Εθάν (1, τον 89ο), οι υπόλοιποι 50 ψαλμοί είναι ανώνυμοι.

Η συνοδεία με κάποιο μουσικό όργανο ήταν σχεδόν απαραίτητη, για το λόγο αυτό στα εισαγωγικά σχόλια τους αναφέρονται οδηγίες για τον τόνο, το ρυθμό και το ύφος της εκτέλεσης από τους μουσικούς. Δεκαπέντε ψαλμοί ονομάζονται “Ωδές των αναβαθμών” (120-134) επειδή τους τραγουδούσαν αναβαίνοντας τα σκαλιά του ναού, ή το δρόμο για το όρος Σιών. Ο Ιησούς αγαπούσε τους ψαλμούς. Ο 31ος ψαλμός ήταν από τους αγαπημένους Του, τα τελευταία λόγια Του ήταν παρμένα από αυτόν. Στην επίγεια διακονία Του χρησιμοποίησε αποσπάσματα τους: Ματθαίος 27:46 (Ψαλμός 22:1), Λουκάς 23:46 (Ψαλμός 31:5). Ανέφερε δε, ότι πολλοί ψαλμοί γράφτηκαν γι Αυτόν (Λουκάς 24:44).

Χρόνος συγγραφῆς τῶν ψαλμῶν τοῦ Δαβὶδ εἶναι τὰ ἔτη 1005-966π.Χ. ἐνῶ οἱ υπόλοιποι ψαλμοὶ ἔχουν γραφεῖ σὲ διάφορες ἐποχές. Οι ψαλμοί γράφτηκαν σε μια περίοδο από την εποχή του Μωυσή μέχρι την αιχμαλωσία του λαού από τη Βαβυλώνα. Ο Δαβίδ τους συγκέντρωσε θέλοντας να δημιουργήσει μια συλλογή από ύμνους και προσευχές λατρείας, δοξολογίας και ευχαριστίας. Εκτός του Δαβίδ, στη διάταξη των ψαλμών έχουν συμβάλει και οι Ιωσαφάτ, Ιεζεκίας, Ιωσίας. Τέλος, ο Έσδρας μετά την επιστροφή από την εξορία, πιθανότατα συγκέντρωσε τη συλλογή, δίνοντας της τη σημερινή μορφή.

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΟ ΨΑΛΤΗΡΙΟΝ

ΟΙ ΨΑΛΜΟΙ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ ΜΑΣ

Η λέξη «ψαλμός» προέρχεται από το ρήμα «ψάλλω» που σημαίνει υμνώ μελωδικά τον Θεό, προσφέρω στον Θεό λατρεία με ύμνους μελωδικούς, τραγουδώ με άσματα τον Θεό, λατρεύω τον Κύριο υμνώντας Αυτόν με ψαλμωδίες.

Ο Δαυΐδ ο Βασιλέας και Προφήτης είναι ο ποιητής των εκατό πενήντα (150) ψαλμών που συμπεριλαμβάνονται στο γνωστό και προσφιλές σε όλους τους πιστούς της Εκκλησίας «Ψαλτήριον». Το «Ψαλτήριον» χωρίζεται σε πέντε μέρη, σε συσχέτιση με την Πεντάτευχο του Μωσαϊκού νόμου.

Η Εκκλησία μας από τους πρώτους αιώνες της Λατρείας χρησιμοποίησε το «Ψαλτήριον» για να υμνήσει τον Θεό, στις κοινές συνάξεις των πιστών, που γίνονταν στους «οίκους του Κυρίου» δηλαδή στους Ιερούς Ναούς.

Και μάλιστα οι πιστοί είχαν πολλή ευλάβεια τους ψαλμούς και ευχαριστούνταν από την ακρόασή τους, σε σημείο να στέκονται όρθιοι, όταν γινόταν η απαγγελία τους. Γι’ αυτό καθιέρωσαν τα λεγόμενα «Καθίσματα» δηλαδή τα μικρά ψαλλόμενα τροπάρια που μεσολαβούν μεταξύ της κάθε ενότητας του ψαλτηρίου, ώστε να κάθονται για λίγο οι πιστοί. Απ’ αυτά τα τροπάρια έλαβαν την ονομασία «Καθίσματα» οι είκοσι (20) ενότητες του «Ψαλτηρίου», που διαβάζονται στην Εκκλησία μας (κυρίως στα Μοναστήρια) κάθε εβδομάδα μία φορά πλήρως και την Μεγάλη Τεσσαρακοστή δύο φορές.

Εκτός όμως από τον καθιερωμένο τρόπο της απαγγελίας του «Ψαλτηρίου» (ανάγνωση), πολλοί στίχοι των ψαλμών, ψάλλονται στη Θεία Λατρεία. Όπως παραδείγματος χάριν το «προκείμενο» του Εσπερινού που ψάλλεται μετά την «Επιλύχνιον Ευχαριστίαν» δηλαδή το «Φως ιλαρόν…» κατά τις καθημερινές και τις μεγάλες Δεσποτικές και Θεομητορικές εορτές. Ομοίως και τα «προκείμενα» που ψάλλονται στην Μικρή Είσοδο της Θείας Λειτουργίας, καθώς και τα «Κοινωνικά» δηλαδή οι ύμνοι που ψάλλονται λίγο πριν κοινωνήσουν οι πιστοί.

Όλες οι ακολουθίες του νυχθημέρου απαρτίζονται και πλαισιώνονται με τους ψαλμούς του Δαυΐδ. Οι στίχοι που μεσολαβούν μεταξύ των «Στιχηρών» και των «Αποστίχων» του Εσπερινού, καθώς και μεταξύ των «Στιχηρών των Αίνων» ή των «Αποστίχων» τους στην Ακολουθία του Όρθρου, προέρχονται από το «Ψαλτήριον».

Το πρώτο μέρος της Ακολουθίας του Αποδείπνου αποτελείται από ψαλμούς. Ομοίως και οι «Ώρες» της Εκκλησίας μας (Πρώτη, Τρίτη, Έκτη και Ενάτη) στο μεγαλύτερό τους μέρος απαρτίζονται από ψαλμούς. Ακόμη και στην Ακολουθία της Θείας Μεταλήψεως, που προετοιμάζει τους πιστούς για τη συμμετοχή τους στην Τράπεζα των Φρικτών Μυστηρίων, έχει συμπεριληφθεί ένα μικρό μέρος των ψαλμών.

Πολλοί από τους ψαλμούς έχουν μελοποιηθεί και καλύπτουν τις Λειτουργικές ανάγκες, συμπεριλαμβανόμενοι στις Ακολουθίες της Εκκλησίας, όπως π.χ. οι λεγόμενοι «Πολυέλεοι» που ψάλλονται κατά τις μεγάλες Εορτές και κατά τις Ιερές Αγρυπνίες, αμέσως μετά την Ανάγνωση του «Ψαλτηρίου» του Όρθρο, και είναι στίχοι ψαλμών που σχετίζονται με το θέμα της εκάστοτε Εορτής.

Το «Ψαλτήριον του Δαυΐδ» είναι ένας πολύτιμος θησαυρός για την Εκκλησία μας γιατί πλουτίζει την Λατρεία και την Υμνολογία της και όταν διαβάζεται και όταν ψάλλεται. Τέρπει τους πιστούς, τους ενισχύει στον αγώνα τους κατά των αοράτων εχθρών και στερεώνει την αγάπη τους προς τον Θεό.

Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΩΝ ΨΑΛΜΩΝ ΣΤΗ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΗ ΖΩΗ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ

Η ΧΡΗΣΗ ΤΩΝ ΨΑΛΜΩΝ ΣΤΗΝ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΗ ΖΩΗ

Οι ψαλμοί έπαιζαν σημαντικό ρόλο στη ζωή των εβραϊκού λαού. Ιδιαίτερα στην πνευματική ζωή, ήταν αναπόσπαστο κομμάτι. Υπήρχαν αρκετοί και σημαντικοί λόγοι γι αυτό:

 χρησίμευαν στη λατρεία του λαού του Θεού

 έδιναν ευχαριστία, δοξολογία και αίνο στο Θεό

 περιείχαν ζωντανές αλήθειες του Θεού και βοηθούσαν στο να έχουν σωστή θεολογία (κάτι παρόμοιο με την Αγία Γραφή σε μας)

 μάθαιναν πως να προσεύχονται και να ευχαριστούν το Θεό

 έδιναν παρηγοριά και πνευματική ενίσχυση

 ο Θεός τους μιλούσε μέσα από τους ψαλμούς

 περιείχαν προφητείες για την έλευση του Μεσσία, κ.α.

Τρεις σημαντικές κατηγορίες που θα μπορούσαν να ταξινομηθούν οι ψαλμοί, σύμφωνα με τον πνευματικό ρόλο που επιτελούσαν είναι:

 Ψαλμοί δοξολογίας του λαού (8, 19, 29, 33, 65, 98, 103, 104, 105, 111, 113, 114, 117, 135, 136, 145, 150)

 Ψαλμοί ατομικής δοξολογίας (18, 30, 32, 34, 41, 66, 92, 116, 118)

 Ψαλμοί δεήσεως και ατομικού θρήνου (3, 5-7, 13, 17, 22, 25-28, 31, 35, 38, 39, 42, 43, 51, 54-57, 59, 61, 63, 64, 69, 70, 71, 76, 88, 102, 109, 120, 130, 140, 141-143)

 

Κατά μία άλλη έννοια οἱ ψαλμοὶ χωρίζονται συνοπτικῶς κατὰ εἶδος ὡς ἑξῆς[1]:

1) Ὕμνοι: Ψαλμοί 8, 19, 29, 33, 46, 47, 48, 76, 84, 87, 93, 96, 100, 103-106, 113, 114, 117, 122, 135, 136, 145-150

2) Δεήσεις: α) Συλλογικές: ψαλμοί 12, 44, 60, 74, 79, 80, 83, 85, 106, 123, 129, 137 β) Ἀτομικές: ψαλμοὶ 3, 5-7, 13, 17, 22, 25, 26, 28, 31, 35, 38, 42, 43, 51, 54-57, 59, 63, 64, 69-71, 77, 86, 102, 120, 130, 140-143

3) Δοξολογίες: ψαλμοὶ 18, 21, 30, 33, 34, 40, 65, 67, 68, 92, 116, 118, 124, 129, 138, 144

4) Μικτὰ εἴδη: ψαλμοὶ 27, 31, 28, 57, 89, 119, 1, 112, 127, 25, 32, 37, 73, 2, 50, 75, 81, 82, 85, 95, 110

 

Επιπλέον, μπορεί κάποιος να βρει τον εξής πιο αναλυτικό διαχωρισμό των Ψαλμών[4]:

Το βιβλίο των Ψαλμών διαιρέθηκε σε πέντε ενότητες: α) ψαλμοί 1-42, β) ψαλμοί 43-72, γ) ψαλμοί 73-84, δ) ψαλμοί 90-106 και ε) ψαλμοί 107-150. Καθεμιά ενότητα τελειώνει με μια δοξολογία. Οι ψαλμοί ταξινομούνται και σε κατηγορίες ανάλογα με το περιεχόμενό τους.

Οι κυριότερες θεματικές κατηγορίες είναι οι εξής:

 Ψαλμοί εμπιστοσύνης (3, 4, 20, 55, 61, 91, 125)

 Ψαλμοί ευχαριστίας (9, 18, 21, 28, 33, 34, 66, 76, 85, 116, 124, 135, 138)

 Ψαλμοί δοξολογίας (30, 34, 40, 113, 117, 124, 145, 146-150)

 Ψαλμοί μετάνοιας και ομολογίας (6, 25, 32, 38, 51, 102, 130, 143)

 Ψαλμός ελέους (51)

 Ψαλμός πόνου (69)

 Ψαλμοί για προστασία (5, 7, 41, 64, 140, 141)

 Θρήνος (79)

 Μεσσιανικοί ψαλμοί (2, 8, 16, 22, 45, 69, 89, 110, 118, 132 / προφητικοί για τον Μεσσία)

 Θεοκρατικοί ψαλμοί (95, 96, 97, 98, 99, 100 / αναφέρονται στην κυριαρχία του Θεού)

 Ιστορικοί ψαλμοί (78, 81, 105, 106, 114)

 Ψαλμοί των Αναβαθμών (120-134)

 Πρωινή προσευχή (5)

 Προσευχές (28, 34, 52, 54, 56, 57)

 Μακαρισμοί (1, 84)

 Στοχασμοί (36)

 Πολεμικά θούρια (46, 68, 144)

 Πολεμικό εμβατήριο (108)

 Ψαλμοί κατάρας (35, 52, 58, 59, 69, 109, 137)

 Ψαλμοί ακροστιχίδας-αλφαβητικοί (25, 34, 111, 112, 119, 145)

 Ψαλμοί που αρχίζουν και τελειώνουν με το “αλληλούια” (146-150)

 

Η ΧΡΗΣΗ ΤΩΝ ΨΑΛΜΩΝ ΣΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΖΩΗ

Εκτός από τη λατρεία, οι ψαλμοί χρησιμοποιούνταν και σε αρκετές εκδηλώσεις της κοινωνικής ζωής. Συγκεκριμένοι ψαλμοί ψέλνονταν σε ειδικές εκδηλώσεις: στη γιορτή αφιερώσεως (30ος), στη γιορτή Φουρείμ (7ος), στη γιορτή της Πεντηκοστής (29ος), το Πάσχα (83ος και 135ος), στο μνημόσυνο καταστροφής του ναού (137ος), τις τελευταίες μέρες της γιορτής της Σκηνοπηγίας (29ος), στη στέψη βασιλιά (2ος), για να γιορταστεί κάποιο ειδικό γεγονός της ζωής του βασιλιά (132ος), στη διάρκεια καθημερινών θυσιών ολοκαυτώματος (24ος, 38ος, 81ος, 82ος, 92ος, 93ος, 94ος, κ.α.).

 

Ο ΜΕΓΑΣ ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΨΑΛΜΟΥΣ

 Κάθε Ψαλμός έχει λεχθεί και έχει συνταχθεί υπό του Αγίου Πνεύματος ,ώστε, να ανακαλύπτουμε σε αυτούς τα σκιρτήματα της ψυχής μας … και να μας υπενθυμίζουν τις εσωτερικές παρεκτροπές μας και να μας παρακινούν σε διόρθωση.

 Εάν καταδιώκεσαι από τους συγγενείς και φίλους σου και είναι πολλοί εκείνοι που έχουν ξεσηκωθεί εναντίον σου, απάγγειλε τον 3ο Ψαλμό.

 Εάν βλέπεις τους πονηρούς να θέλουν να σου στήσουν παγίδα και θέλεις να εισακουστεί η προσευχή σου, σηκώσου πριν ξημερώσει και ψάλλε τον 5ο Ψαλμό.

 Εάν θέλεις να αναφωνήσεις γεμάτος θαυμασμό και ευγνωμοσύνη προς τον Κύριο, επειδή βλέπεις παντού απλωμένη τη χάρη του Σωτήρος και επειδή σώθηκε το ανθρώπινο γένος, τότε ψάλλε τον 8ο Ψαλμό.

 Όταν δε ακούσεις μερικούς να βλαστημούν την Θεία Πρόνοια, όχι μόνο να μη μετέχεις στην ασέβειά τους, αλλά να παρακαλάς τον Θεό, λέγοντας τους Ψαλμούς 13 και 52.

 Εάν θέλεις να αφοσιωθείς τελείως στον θεό και ακούσεις τους εχθρούς να σε ειρωνεύονται ,μη ταράζεσαι. Να παρηγορείς την ψυχή σου με την ελπίδα στον θεό και καταπραΰνοντας τις στενοχώριες της ζωής ψάλλοντας τον 14ο ψαλμό.

 Ευθυγραμμιζόμενη η ψυχή με την μελωδία των (Ψαλμικών ) λόγων ξεχνά τα πάθη και γεμάτη χαρά βλέπει προς το εν Χριστώ φρόνημα ,σκέφτεται και επιθυμεί τα άριστα.

 Όσο καλύτερη είναι η ζωή των αγίων από εκείνη των υπολοίπων, τόσο και τα λόγια τους είναι καλύτερα και δυνατότερα από τα δικά μας.

 Ο ασκητής ( και ιδιαίτερα ο αγωνιζόμενος χριστιανός ) πρέπει με σχολαστικότητα να καταγίνεται στην κατανόηση κάθε λέξεως της Αγίας Γραφής.

 Δεν πρέπει να μελετά κανείς τεμπέλικα τον νόμο του Κυρίου. Δεν επιτρέπεται άλλοτε μεν να μελετά κανείς αυτό, άλλοτε δε όχι, αλλά πάντοτε και συνεχώς να είναι αφοσιωμένος στα θεία λόγια.

 Για την έρευνα των Γραφών και την αληθινή γνώση τους χρειάζεται έντιμη ζωή, καθαρή ψυχή και κατά Χριστόν αρετή, ώστε ο νους να βαδίζει τον δρόμο της και να μάθει όσο είναι προσιτό περί του Θεού Λόγου.

 

«ΑΝΑΠΑΥΣΙΣ ΚΟΠΩΝ ΗΜΕΡΙΝΩΝ»

Η σημαντικότερη συμβολή του μεγαλειώδους αυτού έργου, του Ψαλτηρίου, έγκειται στην ευεργετική του επίδραση στον άνθρωπο που γίνεται επιτακτική ανάγκη λίγω της κούρασης που βιώνει ο άνθρωπος, ειδικά στη σημερινή εποχή. Κανείς δεν μπορεί να αρνηθεί την επίδαση της προσευχής στους μεγάλους που ζουν καθημερινά την ένταση, την αγωνία, το άγχος, το φόβο. Κι εάν η επίδραση αυτή είναι αναγωογονητική για τους μεγάλους, πόσω μάλλον για τα παιδιά, που βρίσκονται στην κρίσιμη φάση της ζωής τους, κατά την οποία διαμορφώνεται η προσωπικότητά τους. Στην περίοδο κατά την οποία είναι πολύ σημαντικό να προασπιστεί η πνευματική τους ισορροπία και να θεμελιωθεί βαθιά στην ψυχή τους η πίστη και η ελπίδα προς τον Θεό, το Δημιουργό και Ύψιστο Πατέρα όλων. Με επιστημονική τεκμηρίωση, η Αγλαΐα Μπούθα σκιαγραφεί την εξέλιξη αυτής της ανάγκης καθώς και την βέλτιστη ανταπόκριστη που βρίσκει ο άνθρωπος καταφεύγοντας στις σελίδες του Ψαλτηρίου.

 

[Γράφει η Αγλαΐα Μπούθα. Εφημερίδα Ημερησία, 17/03/2003.

http://www.imerisia-ver.gr/qu_article/030317001/darticle ]

«… χρειάζονται ψυχικές και πνευματικές δυνάμεις, τέτοιες, που να μπορούν να εξουδετερώσουν τις δυσκολίες που συναντάμε διαρκώς. Και η πιο μεγάλη δυσκολία είναι η αίσθηση της κούρασης που νιώθουμε όλοι μας, από την κρίση της εποχής μας, από τις πάμπολλες απειλές που μας περιβάλλουν, από τη σκοτεινιά που έχει στον ορίζοντά της η Γη των ανθρώπων. Που να βρεις κουράγιο και δύναμη και αισιοδοξία; Από που να αντλήσεις τον ενθουσιασμό που απαιτείται για να πλάσεις την ήρεμη και ευσυνείδητη γυναίκα; Τόσα προβλήματα μας ταλαιπωρούν, τόσες αγωνίες μας μαστίζουν, έχουμε τόση ανησυχία. Το αποτέλεσμα είναι η καταθλιπτική κούραση με την οποία δε μπορούμε εύκολα να τα βγάλουμε πέρα.

Γι’ αυτό είναι το βασικότερο να αρχίσουμε από κει. Αν μπορούμε να αντιμετωπίσουμε και να εξουδετερώσουμε αυτή την κούραση, αυτή την ψυχική αυταπάτη, θα έχουμε τη δύναμη να επέμβουμε ήρεμα και δυναμικά και στη γενικότερη καταστρεπτική κρίση, που περνάει η κοινωνία μας ολόκληρη.

1. Από πού η κούραση;

Για να βαθύνουμε περισσότερο αποτελεσματικά πρέπει να δούμε όχι το σύνολο, αλλά συγκεκριμένα και ξεχωριστά τους ανθρώπους, εσένα κι εμένα. Από μας αποτελείται το σύνολο και η δική μας κατάσταση επηρεάζει τους γύρω μας. Νιώθεις συχνά όχι μόνο κούραση αλλά και εξάντληση κι αδυναμία να τα βγάλεις πέρα με την καθημερινή ζωή. Αυτό σε κάνει πιο ευερέθιστη και πιο ευέξαπτη. Συχνά δεν αναγνωρίζεις τον εαυτό σου. Και τον επιβεβαιώνεις, ότι είναι φυσική μια τέτοια κατάληξη, ύστερα από την υπέρμετρη κούραση που σε καταβάλλει. Αλλά γιατί αυτή η κούραση; Την αιτία τη βρίσκεις στο ότι έχεις αυξημένες ευθύνες και υποχρεώσεις. Σπίτι, παιδιά, επαγγελματική δραστηριότητα, κοινωνικές εργασίες, κοσμική ζωή… και τόσα άλλα, που τα ακολουθείς με όσο γίνεται μεγαλύτερη φροντίδα και συμμετοχή. Όλα αυτά φέρνουν κούραση. Αυτό είναι το πρώτο απλοϊκό συμπέρασμα. Μήπως υπάρχει και η άλλη όψη του νομίσματος; Μήπως όλα αυτά, η αεικίνητη πολυπραγμοσύνη είναι μια εκδήλωση αυτού του ίδιου του κόπου, μήπως αποδεικνύουν μάλλον μια υπάρχουσα κούραση, που οδηγεί στην έντονη προς τα έξω ζωή; Μία ερώτηση που μπορεί κανείς να υποβάλλει στον εαυτό του είναι: Πώς ξυπνάω το πρωί; κουρασμένη ή ξεκούραστη; Πώς ξεκινάει κάθε Δευτέρα η εβδομάδα μου, με κέφι και φρεσκάδα ή με δυσκολία και βαριεστιμάρα; Έχετε ακόμη προσέξει πόσο ευαίσθητοι γίναμε στις αλλαγές του καιρού, πόσο πελαγώνουμε στις δυσκολίες του επαγγέλματος και πόσο ανυπόφοροι μας γίνονται μερικές φορές και οι πιο κοντινοί μας άνθρωποι; Νομίζουμε πως η αντοχή μας έφτασε στην άκρη της. Και το τραγικό είναι, ότι μπορεί να αισθανόμαστε έτσι το φθινόπωρο, τη Δευτέρα ή το πρωινό. Αυτό όμως είναι ένα αναμφισβήτητο σημάδι ότι δεν πρόκειται για κούραση σωματική, φυσιολογική, αλλά προκαλείται από βαθύτερα αίτια, που είναι ριζωμένα μέσα στην ψυχή μας. Υπάρχει μια στενή και αμοιβαία σχέση ανάμεσα στους ψυχολογικούς παράγοντες και στα σωματικά αίτια της κούρασης και της δυσθυμίας. Γι’ αυτό δεν είναι δυνατό να λυθεί το πρόβλημα αναπτυγμένων, πολιτισμένων ανθρώπων με μόνη τη σωματική ξεκούραση. Ακόμα, δεν λύνεται το θέμα ούτε με μια διασκέδαση των ίδιων μας των σκέψεων μέσα σε μια συντροφιά, που κάνει κέφι και επιφανειακές συζητήσεις. Είναι μια τραγική πλάνη να νομίζουμε ότι είναι δυνατό να ξαναβρίσκουμε τις εσωτερικές μας δυνάμεις, πίνοντας, κάνοντας ταξίδια ή παίρνοντας χάπια. Όλα αυτά είναι απλώς μια μετάθεση της προσοχής μας, μια προσπάθεια να ναρκωθούν τα ψυχολογικά αίτια, μια επέμβαση να εγκαταστήσουμε μέσα μας τη λήθη. Αλλά αυτή η λησμονιά δεν έρχεται μόνιμα.

2. Το δίδαγμα της Ιατρικής

Φαίνεται περίεργο, είναι όμως αποδεδειγμένο, ότι η έλλειψη ύπνου οδηγεί γρηγορότερα και ασφαλέστερα στο θάνατο παρά η έλλειψη τροφής. Το ίδιο συμβαίνει και με την ψυχή μας. Προχωρούμε στην αυτοκαταστροφή μας, πιο σταθερά και πιο γρήγορα, από τον εσωτερικό μας κόπο, από την ψυχική καταπόνηση, παρά από το σωματικό κόπο. Δεν είμαστε ικανοί να υπερνικήσουμε την κούραση και τη δυσθυμία, γιατί δε μπορούμε να διαβλέψουμε την ψυχική επίδραση όλων αυτών των καταστάσεων. Μέσα στην κούραση μειώνεται η σωματική και η ψυχική μας απόδοση. Είναι αξιόλογο να προσέξουμε πόσο αυτά τα δυο συνυφαίνονται και μας παρουσιάζουν τα αποτελέσματά τους. H μνήμη, η φαντασία παραλύουν. Δε μπορούμε να γλυτώσουμε από ορισμένες εικόνες και σκέψεις, που διαρκώς επανέρχονται και επαναλαμβάνονται μέσα μας. Κολλάνε θα έλεγα στο νου μας σαν έμμονες ιδέες και σιγά – σιγά όλο μας το είναι στρέφεται σταθερά σαν γύρω από έναν πόλο.

Έχετε προσέξει, όταν βλέπετε και ξαναβλέπετε μερικούς ανθρώπους, ότι επαναλαμβάνουν διαρκώς το ίδιο θέμα. Έχουν υποστεί μια εσωτερική πόλωση. Εάν τους συναντήσετε πάνω από τρεις φορές θα ξέρετε την τέταρτη για ποιο πράγμα θα σας μιλήσουν. Θα είναι πάλι το ίδιο! Θα πουν για κάποιον που τους αδίκησε ή τους αδικεί, για τον πόνο στη μέση τους, ή για τη δίαιτα που συνεχίζουν χωρίς να χάσουν γραμμάριο. Είναι συνεχώς το ίδιο μοτίβο. Και δεν πρόκειται για το θέμα αυτό καθ’ αυτό, που είναι τόσο ζωτικής σημασίας, και γι’ αυτό διαρκώς μένουν στο ίδιο σημείο, αλλά πρόκειται για μια ψυχική εκδήλωση κούρασης, που απλώς κρεμάστηκε από το ένα και το ίδιο μόνο θέμα. H κούραση κάνει έτσι τον άνθρωπο απαθή προς όλα τα άλλα γύρω του και ευαίσθητο και ξύπνιο μόνο σ’ ένα θέμα. Αυτό είναι το ένα συμπέρασμα. Υπάρχει όμως και δεύτερο: Σε άλλους η κούραση επιδρά με ένα διαφορετικό τρόπο: τους κάνει ευερέθιστους και ευέξαπτους. Κάνουν μηχανικές και αυτόματα αντανακλαστικές κινήσεις, σπασμωδικές κινήσεις όπως τις λέμε συνήθως. Οι λειτουργίες της θέλησης και της γνώσης εξαντλούνται και καταλήγουν στο να μην έχουν επίγνωση, χάνουν την ίδια τους την προσωπικότητα και μαζί μ’ αυτή το αίσθημα της ευθύνης.

Ακολουθεί ένας φαύλος κύκλος. H κούραση φέρνει υπερένταση, δραστηριότητα, πολυπραγμοσύνη και την ψευδαίσθηση ότι υπάρχουν ανεξάντλητες δυνάμεις. Μπορεί να οδηγήσει και μέχρι του σημείου να νιώθει κανείς μια μέθη στη δραστηριότητά του. Τότε είναι γνωστό ότι αυξάνει η ποσότητα εργασίας και ελαττώνεται η ποιότητα. Αυτό οδηγεί σε λάθη, σε λανθασμένες εκτιμήσεις των συνθηκών και των πραγμάτων, ακολουθούν διαπληκτισμοί με τους γύρω, μια έντονη διάθεση να τα ξεχάσει όλα κανείς μ’ ένα ταξιδάκι ή μια εξωτερική μεταβολή και στο τέλος δε γίνεται παρά μια μεγαλύτερη και αξεπέραστη παρεξήγηση των πάντων. Δεν είναι ανεξήγητη αυτή η διάθεση φυγής, που μας στρώνει σε ονειροπολήσεις για τον τόπο της απόλυτης αποδέσμευσης από όλα. Λέμε συχνά: να έφευγα και δεν ήθελα τίποτε άλλο. Θέλουμε να φύγουμε για να απαλλαγούμε από αυτό το μπερδεμένο κουβάρι των περιπλεγμένων υποθέσεων, που μέσα του χανόμαστε και δεν έχουμε την δύναμη να ξεμπερδέψουμε. Τι θαυμάσια να φεύγαμε!

3. O δρόμος πηγαίνει αντίστροφα

Πράγματι, ο δρόμος που φέρνει σε μια απαλλαγή από όλα, είναι διαφορετικός από τη φυγή σ’ άλλους τόπους. Είναι ένας δρόμος όπου πρέπει να κυριαρχήσει μια προσπάθεια περιστολής, συγκράτησης, αυτοπροστασίας από την πολυπραγμοσύνη ή την παραλυτική απάθεια. Και για τα δυο αυτά συμπτώματα κούρασης αποκτάμε καινούργιες δυνάμεις αν προσπαθήσουμε να καταστείλουμε αυτή τη νοσηρή “πλεονεξία” θα έλεγα για δράση και ενεργητικότητα, για διασκέδαση, για εξωτερικές διασπάσεις. Από τα συμπτώματα θ’ αρχίσουμε για να φτάσουμε το δημιουργικό αίτιο. Με την περιστολή και την συσπείρωση στον εαυτό μας θα εξοικονομήσουμε δυνάμεις και θα έχουμε για λίγο, μια, κάποια ανάπαυση.

Με αυτές τις πρώτες μικρές δυνάμεις θα μπορέσουμε να κάνουμε αξιόλογο βήμα. Να καταλαβαίνουμε σε ποια μορφή κούρασης πέφτουμε. Είναι σημαντικό! Είμαστε από τους ανθρώπους, που η κούραση αρχίζει σιγά-σιγά στην αρχή της ημέρας ή της εβδομάδας και φτάνει στο κορύφωμά της προς το τέλος ή είμαστε από εκείνους που ξεκινάνε με την αίσθηση της κούρασης και μέρα με τη μέρα χαλαρώνουν και ηρεμούν στο τέλος; ‘H πάλι ζούμε κάτι ανάμεικτο; Είναι σοφό να γνωρίσουμε τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του εαυτού μας ως προς την έκφραση της κούρασης. Γιατί πρέπει να ξέρουμε ότι είμαστε οργανισμοί ψυχοσωματικοί και αποτελούμαστε από πολλές λειτουργίες. Θα αρχίσουμε μια σοβαρή δουλειά εναντίον της κούρασης όταν προσέξουμε κάτι: Στην εργασία μας τη βασική, σ’ αυτή που δίνεται ο πιο πολύς χρόνος της ζωής μας, απαιτούνται ορισμένες λειτουργίες. Ένας περιορισμένος αριθμός λειτουργιών από το σύνολο που διαθέτει ο οργανισμός μας. Πρέπει λοιπόν λειτουργίες που για πολύ χρόνο ενεργούν να σταματήσουν για λίγο και να τεθούν σε κίνηση, άλλες που έμειναν ανενεργές. Αυτή η προσπάθεια, αποτέλεσμα της γνώσης των εσωτερικών μας γεγονότων θα φέρει ένα αποτέλεσμα απροσδόκητα καλό.

Ας δούμε μερικά παραδείγματα: Όταν για ένα διάστημα της ημέρας κουραζόμαστε σωματικά, για να ξαναβρούμε την ισορροπία μας, χρειάζεται μια μέτρια πνευματική εργασία. Αν πάλι εργαζόμαστε πνευματικά, τότε μόνο θα ξαναβρούμε τις δυνάμεις μας, όταν ακολουθεί μια μέτρια σωματική άσκηση. Αυτό μπορεί να είναι ένας περίπατος, δουλειές, όπως είναι η αγορά, έξω από το σπίτι, λίγη κηπουρική, ένα ελαφρύ άθλημα. Ανάλογα με το είδος της πνευματικής εργασίας μπορεί να είναι και η δραστηριότητα που θα ασκήσουμε. Κάποτε που έκανε εντύπωση και δε μπορούσα να το καταλάβω το ότι πολλοί γιατροί και κυρίως χειρούργοι, ασχολούνται με τη ζωγραφική. Άλλοι πάλι επιστήμονες, παίζουν κάποιο μουσικό όργανο, ανήκουν σε μία ορχήστρα, ή γίνονται τόσο καλοί, που οργανώνουν και δικά τους ρεσιτάλ! Δεν είναι περίεργο πια. Τους καταλαβαίνω απόλυτα! O καθένας μπορεί να βρει ύστερα από μικρούς πειραματισμούς την εξισορροπούσα δική του απασχόληση. Αρκεί να είναι μια έρευνα, που προσπαθεί να γνωρίσει το σύνολο του ανθρώπου και την ψυχή και το σώμα του. Όταν τα βλέπουμε σαν ένα μόνο σύνολο, τότε προχωρούμε σε βάθος. H χαλάρωση, η ξεκούραση που θα θελήσουμε, πρέπει να περιλαμβάνει όλο μας το είναι.

Σκέφτομαι ακόμη τη γυναίκα ξεχωριστά. Όταν είναι νοικοκυρά ίσως της λείπει μια πνευματική τροφοδοσία. Λίγη μελέτη είναι αναγκαία, παρακολούθηση ενός ωραίου έργου, ένα μυθιστόρημα, μια επαφή γενικά με τον κόσμο του πνεύματος. Αποκαρδιωνόμαστε με τη ρουτίνα του νοικοκυριού και πετάμε τα πάντα στην άκρη. Εκεί ακριβώς είναι που η ζωή φαίνεται αβάσταχτη. Δεν αρκεί το να κάνουμε τα καθήκοντά μας ως προς το σπίτι και τα παιδιά. H ψυχή μας, η φαντασία μας, ο πνευματικός μας χώρος μένει διψασμένος, τόσο βασανιστικά απότιστος, που νιώθουμε δυσφορία, ασφυξία, κούραση αμέτρητη. Είναι θαυμάσια η εναλλαγή σωματικής προσπάθειας και πνευματικού εμπλουτισμού. Ξαναγινόμαστε ακέραια ανθρώπινα όντα.

4. Και λίγα για την εργαζομένη

Εκεί όπου η κούραση φαίνεται τρομερά μεγάλη, είναι στα μάτια και στις νευρικές κινήσεις της εργαζομένης γυναίκας. Και η εργασία είναι δυο ειδών: άλλες δουλεύουν σε τεχνικές δουλειές, δακτυλογράφοι, νοσοκόμες, πωλήτριες κλπ. και άλλες σε πνευματικές εργασίες, όπως επιστήμονες διάφοροι, επιχειρηματίες κλπ. H κάθε ομάδα από αυτές τις γυναίκες έχει τη δική της ξεχωριστή μορφή κούρασης. Πάντως όλες μπορούν να βρουν το αντίβαρό τους. Στις τεχνικά απασχολημένες χρειάζεται μια πνευματική ξεκούραση και στις πνευματικά μια χειρωνακτική απασχόληση, πάντως όλες στο τέλος καταλήγουν στο σπίτι! Εδώ είναι το πρόβλημα. Πώς βλέπουμε και πώς αντιμετωπίζουμε τις δουλειές του σπιτιού; Δεν αμφισβητεί κανείς ότι η εργαζόμενη γυναίκα δουλεύει για “δυο”. Ίσως πολλές σκεφτούν ότι κάνω ένα κακόγουστο χιούμορ… Αλίμονο, θα ήταν βρισιά κάτι τέτοιο για την προσωπικότητα της γυναίκας. Κάτι τέτοιο δε γίνεται. Το σκέφτομαι όμως σοβαρά ως εξής: Μέσα στο σπίτι η πνευματικά εργαζόμενη γυναίκα θα βρει το αντίβαρο των χειρωνακτικών εργασιών που της λείπει. Θα μαγειρέψει, θα πλύνει, θα σφουγγαρίσει… ωραία σωματική άσκηση. Αντίστροφα η σωματικά εργαζομένη, θα κάνει τις δουλειές αυτές σαν προσωπική σχέση με τους λίγους αγαπημένους ανθρώπους της οικογένειάς της. Δουλεύοντας απρόσωπα σε κάποιες μηχανές, θα έχει την ευκαιρία να ανοίξει την καρδιά της και να κάνει το νοικοκυριό της ένα ζεστό προσωπικό δώρο σε συγκεκριμένα πρόσωπα. Πάντοτε μπορούμε να βρούμε κάποιο τρόπο.

5. Οι οδυρμοί της ανθρώπινης καρδιάς

Αλλά, όσο κι αν τακτοποιήσουμε με πρακτικότητα και σύνεση τις ασχολίες μας, όσο κι αν ισοσταθμίζουμε τη σωματική και τη διανοητική κούρασή μας, θα προσέξουμε, και πάλι ότι δε βρίσκουμε τέλεια ξεκούραση και χαλάρωση. Μια άλλη περιοχή της ύπαρξής μας ακόμη δεν έχει ξεκουραστεί. Είναι ο χώρος της “πνευματικής μας καρδιάς”, ο τόπος του είναι μας, όπου συνενώνεται η καρδιά και το πνεύμα μας, ο ίδιος ο πυρήνας της ύπαρξής μας. Εκεί μέσα τα πάντα βρίσκονται σε μία ταραχώδη κατάσταση, σε μια ανελέητη δίνη. Είναι το δυσκολότερο έργο που έχουμε να επιτελέσουμε, το: να ξεκουράσουμε τα πνευματικά μας βάθη. Κάθε εξωτερικός ερεθισμός σ’ αυτά τα βάθη εισχωρεί, κάθε πρόβλημα εκεί κατασταλάζει. Κάθε ανησυχία τρυπώνει εκεί μέσα και κάθε οδύνη φυτεύεται στα απαλά αυτά χώματα. Πώς είναι δυνατόν μόνο με ένα λογικό ισολογισμό των διαφόρων δυνάμεών μας να έχουμε και την εσωτερική γαλήνη; Μια τέτοια προσπάθεια θα έβρισκε ανταπόκριση μόνο σ’ ένα μηχανικό κατασκεύασμα και όχι στα φυλλοκάρδια ενός ανθρώπου. Γι’ αυτό δεν μπορούμε να μείνουμε σε ίσως σαφείς, παρ’ όλα αυτά μονομερείς, συμβουλές δραστηριότητας καλά ζυγισμένης. Υπάρχει μέσα μας αυτή η καρδιά που ανταπαντά με έναν οδυρμό σε κάθε ανθρώπινο πρόβλημα ή με μια κραυγή χαράς σε κάθε πνευματική πανδαισία, που μπορεί να προσφέρουμε στον εαυτό μας. Αλλά, επειδή, μάλλον προβλήματα και δυσκολίες αντιμετωπίζουμε συχνότερα, γι’ αυτό ακούμε πιο πολλές φορές τον “οδυρμό της καρδιάς”, παρά την ευχαριστημένη της ιαχή.

Τι μπορεί να μας βοηθήσει τότε; Ίσως μια συναίσθηση βασικά της ύπαρξης αυτού του οδυρμού. Αλλά κι αν το καταλάβουμε αυτό, ποὺ μπορούμε να στραφούμε; H πιο απλή απάντηση, η πιο αληθινή είναι: στο Θεό! Ναι, μονάχα στην πιο δυνατή μας ελπίδα θα βρούμε την ανταπόκριση που ζητάμε. Σε μία τέτοια στιγμή συνειδητοποίησης η πρώτη ενδόμυχη κίνηση που κάνουμε, είναι το να σκεφτούμε ότι έχουμε τη δυνατότητα να προσευχηθούμε σ’ Αυτόν. Να προσευχηθούμε… με τι λόγια… Τι να πούμε; Ας μη θεωρήσουμε απρόσιτη αυτή τη διέξοδο. Είναι αληθινά η μόνη σωτήρια και βοηθητική και υπάρχει ένα μικρό σε μέγεθος, αλλά απίστευτα ασύγκριτο σε δύναμη βιβλίο, που μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε σαν βάση και σαν ξεκίνημα. Είναι το βιβλίο των Ψαλμών του Δαβίδ, το λεγόμενο Ψαλτήρι. Γνωστό σε όλους μας, αλλά πολύ λίγο γνώριμο στην καρδιά και στο πνεύμα μας. Εκεί μέσα θα μάθουμε και τον τρόπο που προσεύχονται και την ανθρώπινη κατάστασή μας, όπως ακόμη και τη δύναμη του Θεού, στον οποίο απευθυνόμαστε. Πάρετε ένα μικρό ψαλτήρι, υπάρχει και με απόδοση στη νέα Ελληνική γλώσσα. Κρατήστε το και με προσοχή αρχίστε να περνάτε ανάμεσα από τα φύλλα του. Σιγά – σιγά θα αντιληφθείτε ότι περιέχει ένα πλούτο αστείρευτο και φέρνει μία ξεκούραση απροσδόκητη. Οι οδυρμοί της καρδιάς σας θ’ ακούσουν τον απόηχό τους και ορίζοντες γεμάτοι ελπίδα θα ξανοιχτούν στα μάτια σας.

6. Ανατομία της ψυχής

Οι ψαλμοί δεν ανήκουν μόνο στους Ιουδαίους ή στους Χριστιανούς, αλλά ανήκουν σε κάθε ανθρώπινη ψυχή. Είναι δοξολογία του Θεού, είναι ευχαριστία προς Εκείνον, είναι συνειδητή ενοχή και θρήνος όσων μετανοούν, όσων υποφέρουν, όσων νιώθουν απομακρυσμένοι από το Θεό. O Καλβίνος γράφει: “Το βιβλίο των Ψαλμών συνήθισα να το λέω ανατομία όλων των μερών της ψυχής. Κανένας δε μπορεί να βρει τον εαυτό του, έστω και ένα συναίσθημα, που η σκιά του να μην αντικατοπτρίζει σ’ αυτόν εδώ τον καθρέφτη. Εδώ το Άγιο Πνεύμα μας παρουσιάζει ζωντανές όλες τις πίκρες, τις θλίψεις, τους φόβους, τις αμφιβολίες, τις ελπίδες, τις μέριμνες, τις τρικυμιώδεις αψικαρδίες και συγκινήσεις, με τις οποίες αναταράζονται οι ανθρώπινες ψυχές”. Υπάρχουν πάμπολλοι συγγραφείς, που προσπάθησαν να ζωγραφίσουν με την πένα τους την απήχηση που είχε μέσα τους, το Ψαλτήρι. Δε θα αναφέρω τώρα τίποτε από όλα αυτά. Θα μείνω μόνο σε κάτι που αφορά κυρίως το θέμα της κούρασης που μέχρι τώρα συζητούσαμε. Είναι ένα απόσπασμα του M. Βασιλείου, ανθρωπιστικό και πάρα πολύ βοηθητικό: “H των Ψαλμών βίβλος προφητεύει τα μέλλοντα, ιστορίας υπομιμνήσκει (υπενθυμίζει), νομοθετεί τω βίω, υποτίθεται τα πρακτέα. Τα παλαιά τραύματα εξιάται (αποθεραπεύει), των νεοτρώτω ταχείαν επάγει (επιφέρει) την διόρθωσιν, το νενασηκός (αρρωστημένο) περιποιείται, το ακέραιον διασώζει και όλως εξαιρεί (αφαιρεί) τα πάθη. Ψαλμός ανάπαυσις κόπων ημερινών… γυναιξί κόσμος αρμοδιώτατος (το πιο ταιριαστό στολίδι)! Tας ερημίας στολίζει, τας αγοράς σωφρονίζει, αρχαρίοις στοιχείωσις, προκοπτόντων αύξησις, τελειουμένων στήριγμα, εκκλησίας φωνή. Ούτως τας εορτάς φαιδρύνει, την κατά Θεόν λύπην δημιουργεί. Ψαλμός γαρ εκ λιθίνης καρδίας δάκρυα επικαλείται… Τι γαρ ουκ αν μάθοις εντεύθεν (και τι δεν έχεις να μάθεις); Ου της ανδρείας το μεγαλοπρεπές; Ου της δικαιοσύνης το ακριβές; Ου της σωφροσύνης το σεμνόν; Ου το της φρονήσεως τέλειον; Ου μετανοίας τρόπον; Ουχ υπομονής μέτρα; Ενταύθα ένεστι θεολογία: Απειλή κρίσεως, αναστάσεως ελπίς, φόβοι κολάσεως, πρόρρησις επιδημίας Χριστού”.

7. Ανάπαυσις κόπων ημερινών

Είναι η απάντηση του Μεγάλου Βασιλείου στο θέμα μας. Μέσα στους ψαλμούς κρύβεται η ανάπαυση από τους καθημερινούς κόπους, μια ανάπαυση που φτάνει ως τα τρίσβαθά μας, τα δροσίζει, τα ξεκουράζει και τα εμπνέει. Σκέφτομαι όμως κάτι, και κάνω αυτή την πρόταση. Να μην αρχίσουμε να διαβάζουμε όπως – όπως το ψαλτήρι. Σοφοί Πατέρες της Εκκλησίας μας έχουν κατατάξει τους ψαλμούς σε διάφορα είδη. Ανάμεσα σ’ αυτά αναφέρονται ποιοι ασχολούνται πιο πολύ με την κούραση, την καταπόνηση, τη βαρυθυμία, την κατήφεια από τις ταλαιπωρίες, τη μελαγχολία. Τους σημειώνω εδώ: είναι οι ψαλμοί 12, 21, 68, 76, 87, 142. Είναι έξι στο σύνολο οι ψαλμοί. Μήπως θα ήταν ωραίο να τους μελετήσουμε, να εμβαθύνουμε στα νοήματά τους; Ίσως μπορούμε και μερικούς στίχους να τους μάθουμε απέξω. Ας ασχοληθούμε μαζί τους κι αυτοί θα μας προσφέρουν άφθονη πνευματική τροφοδοσία. Θα είναι το πνευματικό μας αντίβαρο. “Φωνή μου προς Kύριον εkέκραξα, φωνή μου προς Κύριον εδεήθην, εκχεώ ενώπιον αυτού την δέησίν μου, την θλίψιν μου ενώπιον αυτού απαγγελώ…”.

 

Ο ΠΕΝΤΗΚΟΣΤΟΣ (Ν΄) ΨΑΛΜΟΣ[1]

Απ’ όλους τους ψαλμούς, ιδιαίτερη χάρη και χρήση έχει ο πεντηκοστός (Ν΄) Ψαλμός, ο λεγόμενος Ψαλμός της μετανοίας, που αποτελεί εξομολόγηση του Δαυΐδ προς τον Θεό και θερμή ικεσία «εκ καρδίας», να τον συγχωρέσει για το διπλό και βαρύτατο ανόμημά του (του φόνου δηλαδή και της μοιχείας) στο οποίο έπεσε από ανθρώπινη αδυναμία.

Ο Ψαλμός αυτός απαγγέλεται «χύμα» σε πολλές Ακολουθίες, καθώς και μετά την Ανάγνωση του Ευαγγελίου του Όρθρου. Την Κυριακή ψάλλεται μετά την Ανάγνωση του Εωθινού Ευαγγελίου, την ώρα που οι πιστοί ασπάζονται το Ιερό Ευαγγέλιο. Εκφράζει τα προς τον Θεό αισθήματα κάθε ανθρώπινης ψυχής που είτε υπέπεσε – όπως ο Δαυΐδ – σε κάποιο βαρύ παράπτωμα, είτε λόγω αμέλειας και αδιαφορίας κρατείται δεμένη στα γήινα φρονήματα, ζητάει το Θείο έλεος για να συνέλθει και να επιστρέψει στο «πρωτόκτιστον κάλλος».

Οι ψαλμοί – όπως και κάθε ύμνος της Εκκλησίας μας – είναι Θεόπνευστοι, δηλαδή γράφτηκαν με τον φωτισμό του Αγίου Πνεύματος και με την Θεία συνεργία. Απευθύνονται προς τον Δημιουργό και συντελεστή όλων των καλών, τον μόνο αληθινό Θεό και υμνούν την μεγαλοπρέπειά του και την δόξα του.

Πολλοί εύστοχοι και χαρακτηριστικοί είναι οι στίχοι που προλογίζουν το «Ψαλτήριον» που λένε τα εξής: «Παύσον Ορφέα να λαλείς˙ ρίψαι Ερμή την λύραν. Ο δε λαλών χρησμούς εις τους Δελφούς ας λησμονηθεί πλέον. Διότι ο Δαυΐδ κρούει την λύρα του Πνεύματος˙ διατρανώνει τα μεγαλεία του Θεού˙ εξιστορεί τα πάμπολα τεράστια μεγαλεία˙ κινεί την κτίσιν προς ύμνον του Κτίστου. Και γράφοντας μυσταγωγεί όλους προς σωτηρίαν, παρακινεί τους αμαρτωλούς εις επιστροφήν προς Θεόν, διδάσκοντάς τους να πλύνουν τα αμαρτήματά τους. Και επιπλέον δηλώνει την μέλλουσα Κρίσιν του Δικαιοκρίτου, ίνα μη ευρεθώμεν ανέτοιμοι». Και προσθέτει: «Όπως ο Δαυΐδ με τον λίθον συνέτριψε τον Γολιάθ τον ισχυρόν και δυσσεβή τύρρανον, έτσι και με τις χορδές του Ψαλτηρίου του, ενδυναμώνει τους πιστούς εις την πάλην κατά των δαιμόνων και των παθών ώστε να νικήσουν».

Κάθε φιλόθεη και φιλόμουση ψυχή, βρίσκει ανάπαυση και τέρπεται με την ηδύτητα του «Ψαλτηρίου». Και αναζητά μέσω αυτού να εκφράσει τα λεπτά και ευγενή αισθήματά της προς τον Θεό. Έτσι το «Ψαλτήριον», αν και είναι ποίημα που γράφηκε πριν την έλευση του Θεού στον κόσμο, ευφραίνει τις ψυχές όλων των ανθρώπων, που λάτρευσαν (εν τω καιρώ του Νόμου) και λατρεύουν (εν τω καιρώ της χάριτος) τον Θεό, και παραμένει στους αιώνες το προσφιλέστερο μελώδημα των καρδιών όλων όσοι «αινούσι τον Θεόν εν εκκλησίαις και εν τοις ταμείοις αυτών, τον μόνον Υπερύμνητον»

Οι Ψαλμοί του Δαβίδ

 

Οι επανεκδόσεις σπουδαίων λογοτεχνικών έργων αποτελούν ένα θαυμάσιο ερέθισμα για να εμβαθύνει κανείς στο περιεχόμενό τους. Ταυτόχρονα, όμως, αποτελούν ένα έναυσμα για μια περαιτέρω έρευνα και σκέψη, σε αναφορά για τη θεματική τους, τις πηγές που χρησιμοποιούν και τα συγγενή θέματα.

Η επανέκδοση της έξοχης μετάφρασης των Ψαλμών του Δαβίδ, που έγινε από τον μεγάλο Νεοέλληνα ποιητή Ανδρέα Κάλβο (εκδόσεις Νεφέλη 1990), Εισαγωγή-Σχόλια Γιάννη Δάλλα, είναι μια πρώτης τάξης ευκαιρία για τη μελέτη αυτών των ψαλμών, που δικαίως θεωρούνται αριστουργήματα της παγκόσμιας λογοτεχνίας.
Ο Α. Κάλβος, βέβαια, δεν υπήρξε ούτε ο πρώτος ούτε ο τελευταίος που έκανε λογοτεχνική απόδοση των Δαβιδικών ψαλμών. Το φως της δημοσιότητας είδαν τα τελευταία χρόνια και άλλες σπουδαίες λογοτεχνικές μεταφράσεις - πλήρεις ή αποσπασματικές - όπως των Κ. Φριλίγγου, Γιοσέφ Ελιγιά, Θ. Β. Κωνσταντίνου (1947), Ασέρ Μωυσή (1973) κ.α. Αλλά η μετάφραση του Α. Κάλβου θεωρείται ως μια από τις πιο επιτυχημένες, αφού έγινε από έναν άριστο τεχνίτη του λόγου.
Τι ακριβώς είναι όμως οι Ψαλμοί του Δαβίδ ή το βιβλίο των Ψαλμών, ή Ψαλτήρι όπως αλλιώς λέγεται;

Το βιβλίο των Ψαλμών (Sefer Tehillim) ή βιβλίο των Ύμνων, είναι βασικά μια λυρική συλλογή από θρησκευτικά ποιήματα, που διαιρείται σε πέντε ενότητες κατά το πρότυπο διαιρέσεως της Πεντατεύχου.[1]
Είναι ίσως η πιο παλιά λυρική συλλογή κι ανθολογία που γνώρισε ποτέ ο κόσμος. Αποτελείται από 150 ποιήματα - ψαλμούς, που γράφτηκαν σε μια διάρκεια που καλύπτει πάνω από μισό αιώνα, από το 1100 π.Χ. περίπου, μέχρι τον 5ο αιώνα π.Χ. Στην αρχαιότητα αποδίδονταν όλοι, ή σχεδόν όλοι, στο βασιλιά Δαβίδ - το «γλυκό ψαλμωδό του Ισραήλ» - γι’ αυτό και φέρουν το όνομά του. Η εξέταση, όμως, και η προσεχτική μελέτη του περιεχομένου τους μας πείθουν ότι η άποψη αυτή δεν είναι σωστή. Έτσι, απ’ αυτούς, περίπου οι μισοί - σύμφωνα με τις επιγραφές που υπάρχουν στους ίδιους τους Ψαλμούς - είναι του Δαβίδ. Οι υπόλοιποι είναι γραμμένοι από διάφορους άλλους ψαλμωδούς, που έζησαν σε διάφορες περιόδους (Ασάφ, υιοί Κορέ, Σολομών κ.α.). Μερικοί είναι άτιτλοι και οι δημιουργοί τους μας είναι άγνωστοι. Παρόλα αυτά εντύπωση προκαλεί η εσωτερική ενότητά τους. Η τεχνική τους ομοιότητα, η θεματική και η έμπνευσή τους, κάνουν τους 150 αυτούς ψαλμούς να φαίνονται ότι προήλθαν από τον κάλαμο ενός μόνον ανθρώπου.
Γενικά οι Ψαλμοί ήταν μελοποιημένα ποιήματα που συνοδεύονταν με τον ήχο ενός μουσικού οργάνου - του Ψαλτηρίου - αντίστοιχου με την ελληνική κιθάρα, και τραγουδιόνταν με μια ή περισσότερες φωνές.
Διακρίνονταν «για την τελειότητα του λογοτεχνικού κάλλους, τον πλούτο των εκφραζόμενων θρησκευτικών συναισθημάτων, το ύφος των νοημάτων και τη θέρμη της προσηλωμένης ψυχής στον Θεό».[2]
Εκφράζουν σε ποικίλους τόνους τους παλμούς της ισραηλιτικής ψυχής και αποπνέουν άρωμα ευσέβειας. Σ’ αυτούς υμνείται το μεγαλείο και η αγάπη του Θεού, εκδηλώνεται η χαρά της κοινωνίας με την πηγή της ζωής και εκφράζονται τα συναισθήματα, οι επιθυμίες, οι ελπίδες και οι φόβοι των δούλων του Θεού. Σ’ αυτούς διατυπώνονται υψηλές διδασκαλίες για τη ζωή, το θάνατο, την αγιότητα και την αμαρτία, την κρίση και τη δικαιοσύνη, τη μηδαμινότητα του ανθρώπου και το μεγαλείο του δημιουργού. Κεντρικό θέμα τους είναι ο Θεός και ο άνθρωπος μπροστά στον Θεό. Το ύφος τους, οι εικόνες, οι ιδέες είναι υψηλές και ευγενείς και μαρτυρούν μια χρυσή εποχή - το χρυσό αιώνα - της εβραϊκής λογοτεχνίας.
Η έμπνευσή τους δεν αντλήθηκε μόνον από τη φλογερή πίστη, το μεταφυσικό δέος και τις διάφορες ψυχικές καταστάσεις, αλλά κι από ιστορικά γεγονότα, όπως, π.χ., η σωτηρία του λαού Ισραήλ από τη δουλεία του Φαραώ και της Αιγύπτου, ή η αιχμαλωσία του στη Βαβυλώνα κ.α.
Σκοπός τους ήταν να γίνουν κτήμα του ισραηλιτικού λαού, όπως κι έγιναν. Και τον παρηγόρησαν και γέμισαν το στόμα του και την καρδιά του σ’ όλη τη μακρόχρονη ιστορία του, έγιναν δε τα πιο αγαπημένα θρησκευτικά άσματα.
Από τους ειδικούς αναγνωρίζεται, ότι με τους Ψαλμούς οι διάφορες εκδηλώσεις του θρησκευτικού συναισθήματος βρίσκουν την πιο λαμπρή τους έκφραση. Γι’ αυτό οι Ψαλμοί θεωρούνται «αιώνια αριστουργήματα της θρησκευτικής λυρικής ποίησης».[3] Η θαυμάσια αυτή συλλογή λυρικών και ελεγειακών ποιημάτων είναι διανθισμένη με άφθονα επικά και δραματικά στοιχεία, δοσμένα με ρεαλισμό και άριστη τεχνική αρτιότητα. «Ποτέ το θρησκευτικό αίσθημα δεν εκφράστηκε με τόση ένταση και πάθος», γράφει ο ιστορικός W. Durant. «Καμιά ποίηση δεν την υπερέβη στις μεταφορές και τις πλήρεις ζωής εικόνες. Τα ποιήματα αυτά μας συγκινούν βαθύτερα από οποιοδήποτε ερωτικό τραγούδι. Οι Ψαλμοί αποτελούν την κορυφή της λυρικής ποίησης όλου του κόσμου».[4]
Στα τελευταία χρόνια οι Ψαλμοί μελετήθηκαν από τους ειδικούς από διάφορες σκοπιές κι απόψεις και δόθηκε ιδιαίτερη έμφαση στη λειτουργική τους προέλευση, στη λογοτεχνική μορφή καθώς και στη λεκτική ομοιότητα που παρουσιάζουν μερικοί από αυτούς με ψαλμούς της αρχαίας Μεσοποταμίας, της Αιγύπτου και ιδιαίτερα της Ουγκαρίτ, της φιλολογίας δηλαδή των αρχαίων Χαναναίων.
Σημαντική συμβολή προς την κατεύθυνση αυτή έδωσαν οι έρευνες και οι ταξινομήσεις των H. Gumkel, S. Mowinkel και C. Westermann.[5] Σήμερα γενικά αναγνωρίζεται ότι ένα μεγάλο μέρος των Ψαλμών συντέθηκαν απευθείας για λειτουργικούς, λατρευτικούς σκοπούς και όχι σαν φιλολογία. Ωστόσο, δεν μπορεί να παραγνωριστεί το ιστορικό υπόβαθρο και η ατομική φωνή αρκετών ψαλμών, ιδίως των Δαβιδικών, που εμφανίζουν προσωπική έμπνευση και την ατομική σφραγίδα του ποιητή, έστω κι αν πολλές φορές το εγώ του ψαλμωδού είναι συλλογικό και εμφανίζεται ως εγώ του λαού ή της ιουδαϊκής συναγωγής.
Με βάση το φιλολογικό τους είδος, οι μελετητές ταξινομούν τους Ψαλμούς σε κατηγορίες, όπως: ύμνοι, δεήσεις και ευχαριστίες (ατομικές και συλλογικές), θρήνοι, βασιλικοί ψαλμοί (που περιλαμβάνουν και τους λεγόμενους Μεσσιανικούς και εσχατολογικούς ψαλμούς), ψαλμοί για τη Σιών, διδακτικοί ψαλμοί, γιορταστικοί κ.α. Με βάση το περιεχόμενό τους, θα μπορούσαν να γίνουν κι άλλες διακρίσεις.
Μια μικρότερη συλλογή 15 ψαλμών που υπάρχει στα κεφάλαια 120-134 (119-133, Ο') αποτελούν την ενδιαφέρουσα συλλογή που είναι γνωστή ως «Ωδές των αναβαθμών» (Sir hamma‘a‘lot). Η σημασία της έκφρασης αυτής δεν είναι ακριβώς γνωστή, και ίσως σημαίνει ψαλμούς που ψάλλονταν από τους Ισραηλίτες που ανέβαιναν στην Ιερουσαλήμ, στη διάρκεια των μεγάλων γιορτών - μια και η Ιερουσαλήμ ήταν κτισμένη σε υψηλό τόπο, σε βουνό.
Τον σύγχρονο αναγνώστη ίσως τον ενοχλήσουν διάφορες κατάρες που συναντώνται σε μερικούς ψαλμούς ενάντια στους εχθρούς του Θεού, ή του ψαλμωδού, οι οποίοι είναι γνωστοί στους ερευνητές ως «ψαλμοί εκδίκησης ή καταρών» (Fluchpsalmen), π.χ. οι ψαλμοί 34, 139, 108 (Ο') κ.α. Ωστόσο, εύκολα μπορούν να ερμηνευτούν και να κατανοηθούν, αν λάβουμε υπόψη μας το ιστορικό τους υπόβαθρο και τα χρονικά πλαίσια μέσα στα οποία γράφτηκαν - όπου ίσχυε η αρχή του αντιπεπονθότος (Lex talionis). Σε μερικές περιπτώσεις, είναι οι εχθροί που καταριούνται τον ψαλμωδό, και όχι ο ψαλμωδός, όπως θα μπορούσε να φανεί από μια επιπόλαιη ανάγνωση. Σίγουρα, η ηθική των Ψαλμών είναι υψηλή αλλά δεν φτάνει στο ύψος της ηθικής της επί του Όρους ομιλίας του Ιησού, ή των επιστολών του αποστόλου Παύλου.
Από τη συλλογή αυτή δεν λείπουν και ύμνοι που αναφέρονται στη φυσική δημιουργία και την εξυμνούν, σε σχέση πάντα με την κυριαρχία του Θεού πάνω σ’ αυτήν, όπως είναι π.χ. ο μεγαλοπρεπής 103ος ψαλμός (ή 104ος κατά τους Ο'), ο 8ος, ο 65ος και ο 29ος, από τον οποίο παραθέτουμε μερικούς έξοχους στίχους, σε μετάφραση Ασέρ Μωυσή. Είναι ένας ύμνος που ψέλνεται στη συναγωγή εν χορώ, στην επαναφορά των κυλίνδρων του Νόμου.

«...Του Κυρίου η φωνή πάνω στα νερά ακούεται
και η βροντή της δόξας Του με τα ύδατα συγκρούεται
θηριόστομη και βροντερή είναι η φωνή Του
και τους κέδρους του Λιβάνου συντρίβει η δύναμή Του
σα τα μοσχάρια κάνει τους γέρικους κέδρους να σκιρτούν
τις πύρινες φλόγες και φωτιές διατάζει να σβηστούν...
Ο Κύριος κάθεται επάνω από κατακλυσμούς...»

Μολονότι η αρνητική κριτική αρνήθηκε την πατρότητα πολλών ψαλμών που αποδίδονται στον Δαβίδ - αντίρρηση που σήμερα μετά από το πλούσιο φως των αρχαιολογικών ευρημάτων και άλλων στοιχείων της Εγγύς Ανατολής μπορεί να υπερνικηθεί[6]-, αναμφίβολα, σ’ αυτή την υπέροχη συλλογή των θρησκευτικών ασμάτων δεσπόζει η μορφή του Δαβίδ, του ανθρώπου κατά την «καρδιά» του Κυρίου. Ο Δαβίδ υπήρξε ποιητής με γνήσια ποιητική φλέβα και πηγαίο ταλέντο. Το ελεγείο του για το θάνατο του Σαούλ και του φίλου του Ιωνάθαν θεωρείται «ως ασύγκριτο και μοναδικό στην παγκόσμια λογοτεχνία» και αποκαλύπτει «την πλούσια ποιητική βλάστηση της ψυχής του».
Ως βοσκός, ο Δαβίδ, βόσκοντας τα πρόβατα του πατέρα του Ιεσσαί, έπαιζε την κιννύρα του (ψαλτήρι) τραγουδώντας. Αργότερα στα ανάκτορα του βασιλιά Σαούλ, έπαιζε για την προσωπική του διασκέδαση. Όταν έγινε ο ίδιος βασιλιάς επιδόθηκε περισσότερο στη θρησκευτική ποίηση. Η φυσική του ποιητική μεγαλοφυΐα εμπλουτίστηκε από τις σπάνιες εμπειρίες της ζωής του. Ας θυμηθούμε για λίγο τη θαρραλέα μονομαχία του με τον χλευαστή γίγαντα Γολιάθ, το σκληρό διωγμό του από τον Σαούλ, την προδοσία του επιστήθιου φίλου του Αχιτόφελ... Ας θυμηθούμε την εφιαλτική ανταρσία του γιου του Αββεσαλώμ, τα αμάρτημά του με τη Βηθ-Σαβεέ, το πραξικόπημα του γιου του Αδωνία και τόσα άλλα...
Όλα αυτά, αλλά πάνω απ’ όλα, το «πνεύμα του Γιαχβέ», που λάλησε μέσα του και «ο λόγος Του» που ήρθε πάνω στη γλώσσα του (Β' Σαμουήλ 23:2) έκαναν την ποίηση του Δαβίδ να περάσει από τη φθορά της καθημερινής ροής, στη σκήτη της αθανασίας. Με μια λέξη: Την έκαναν αιώνια.
Κανένας αναγνώστης που διαθέτει ανθρώπινα αισθήματα δεν μπορεί να μείνει αδιάφορος ή ασυγκίνητος, διαβάζοντας τα γεμάτα πίστη, τρυφερότητα, ταπεινοφροσύνη, ένταση και πάθος λόγια του. Κανείς πληγωμένος δεν διαβάζει τα λόγια του, χωρίς να βρει παρηγοριά σ’ αυτά. Οι ψαλμοί του διατρέχουν όλη την κλίμακα των ανθρώπινων συγκινήσεων, όλη την κλίμακα των ανθρώπινων αισθημάτων. «Σώσε με Κύριε γιατί μπήκανε νερά ως μέσα στην ψυχή μου. Βούλιαξα μέσα σε βάλτο άπατο και δεν γλιτώνω πια. Κατέβηκα ως τα; Βάθη της θάλασσας και με πόντισε η φουρτούνα. Απόκανα να φωνάζω, βράχνιασε το λαρύγγι μου... περιμένοντας να έρθεις σε βοήθειά μου» (Ψαλμός 69:1-3, μετάφραση Φώτη Κόντογλου). Ακούμε την εναγώνια σπαραχτική κραυγή του σαν διαβάζουμε τα λόγια του: «Θεέ μου, Θεέ μου, γιατί με εγκατέλειπες; ...έγινα μπαίγνιο των ανθρώπων... Απ’ τον κόρφο της μάνας μου εσύ ‘σαι... Σα νερό έχω χυθεί και τα κόκαλά μου όλα ξεκολλήσαν. Κερί μου έχει γίνει η καρδιά και στα στήθια μου λιώνει... Η δροσιά μου ξερό έχει γίνει γλαστρί και μου κόλλησε η γλώσσα στο λαρύγγι» (Ψαλμός 22, μετάφραση Κ. Φριλίγγου). Γευόμαστε της πίστης του τη γαλήνη, όταν τον ακούμε να λέγει:

«Ο Κύριος είναι ο βοσκός μου
και δεν θέλει να μου λείψει τίποτε.
Θέλει να βοσκήσω εις τόπον χλοερόν,
Και με θρέψει εις ύδατα αναπαύσεως...
Εάν και πορευθώ ανάμεσα σκιάς θανάτου,
Δεν θέλω φοβηθεί κακά...»

(μετάφραση Α. Κάλβου)[7]

Και πάλι:

«Ο Κύριος είναι το φως μου και η σωτηρία μου,
τίνα θέλω φοβηθεί;
Ο Κύριος είναι η δύναμη της ζωής μου
από τίνος θέλω δειλιάσει;» (27:1,2).

Νιώθουμε τη συντριβή, τη μετάνοια και τον άφατο πόνο του, όταν ακούμε να ζητάει έλεος απ’ τον Θεό για το διπλό αμάρτημά του:

«Ελέησόν με ο Θεός κατά το μέγα έλεός σου
και κατά το πλήθος των οικτιρμών σου
εξάλειψον το ανόμημά μου.
Έτι πλείον πλύνον με από της ανομίας μου
και από της αμαρτίας καθάρισόν με
ραντιείς με υσσώπω και καθαρισθήσομαι
πλυνείς με, και υπέρ χιόνα λευκανθήσομαι...»

(Ψαλμός 50 ή 51 κατά τους Ο')

Φτάνει μονάχα αυτός ο Ψαλμός για να ξεχάσεις ό,τι άλλο διάβασες, γράφει συνεπαρμένος ο Φώτης Κόντογλου. Και δεν έχει άδικο. Γιατί ο 50ος ψαλμός θεωρείται το αριστούργημα των ψαλμών και γενικότερα της θρησκευτικής ποίησης.[8] Ποτέ αμαρτωλός δεν αισθάνθηκε ζωηρότερα την ανάγκη του θείου ελέους. Ούτε μπόρεσε να εκφράσει με μεγαλύτερη επιτυχία τα συναισθήματα που συγκλονίζουν την ερημική καρδιά του αληθινά μετανιωμένου. Η φωνή των Ψαλμών, βγαλμένη από τα ερημικά βάθη του στήθους, δίνει τη δύναμη στην ψυχή να υψωθεί στο υπερβατικό αντικείμενο της νοσταλγίας της (Δ. Σταθόπουλος).
Πράγματι. Σκιρτάει η ψυχή μας μαζί με το λόγο του Δαβίδ, καθώς ο στίχος του, στιλπνός, ευλύγιστος, χυμώδης, ζωντανός διαποτισμένος με ένθεο ρίγος, μεταρσιώνει το ποιητικό του αίσθημα. Ο στίχος του βρίσκει και κινεί κάποια ευαίσθητη, απροσδιόριστη χορδή, κρυμμένη στα τρίσβαθα της ψυχής μας. Η φωνή του χρωματίζεται μ’ όλους τους τόνους, τα χρώματα και τις αποχρώσεις της πιο πλούσιας ποιητικής παλέτας. Θα πρέπει κανείς να έχει την ανάλογη ψυχική ωριμότητα για να συλλάβει στο δίχτυ της σκέψης και της καρδιάς του την αλκή των στίχων του Πίνδαρου αυτού του Ισραήλ. Η φωνή του Δαβίδ όπως ακούγεται στους Ψαλμούς δεν είναι μόνο δική του. Είναι φωνή του κάθε ανθρώπου. Και ο Δαβίδ, παρά τις κάποιες μελανές σελίδες της ζωής του, υπήρξε άνθρωπος με όλη τη σημασία της λέξης. Ανδρείος πολεμιστή, υπέροχος μουσικός, απαράμιλλος ποιητής, άνθρωπος πίστης και δράσης, έμπιστος φίλος. «Σ’ αυτήν την πλουσιότατη ψυχή βρίσκεται όλο το πλήρωμα των πνευματικών θησαυρών, όλες οι δυνάμεις οι μυστικές. Ο Δαβίδ είναι το ένα και μοναχό στόμα που ξέρει να πει ό,τι θέλουμε να πούμε όλοι, μα που δεν μπορεί να πει κανένας χωριστά», θα μας πει και πάλι ο Κόντογλου.[9] Γεμάτος θαυμασμό για τον κάλαμο του προφητάνακτα μιλάει και ο διάσημος Γάλλος ποιητής Πολ Κλοντέλ (Paul Claudel):
«Υπάρχει μια πνοή που σηκώνει τον Δαβίδ στα ύψη. Με ένα δυνατό χτύπημα των φτερών φτάνει στα άστρα. Τον βλέπεις συνέχεια ανάμεσα στον ουρανό και στη γη. Άλλοτε ανεβαίνει με τρόπο που φέρνει τον ίλιγγο σαν να ‘ναι γαντζωμένος στη χαίτη ενός αγγέλου, και άλλοτε κατεβαίνει, στηρίζεται πάνω μας σαν αετός για να... ξαναβρεί εκεί το στοιχείο για ένα νέο σκίρτημα... Ολόκληρη η γήινη σφαίρα στριφογυρίζει κάτω απ’ τα νύχια του...».
«Ο Δαβίδ συνάρπασε τη σκέψη μου», γράφει ο Λαμαρτίν. «Είναι ο βασιλιάς των χειριστών της λύρας... Αναγνώστε μετά την ανάγνωση ενός ψαλμού τον Όμηρο ή τον Πίνδαρο. Εγώ δεν μπορώ να το κάνω...».[10]

Από τους μη Δαβιδικούς ψαλμούς θα ήταν παράλειψη να μη μνημονεύσουμε τον ωραιότατα 42ο ψαλμό που αρχίζει με τους υπέροχους στίχους:

«Ον τρόπον επιποθεί η έλαφος
επί τας πηγάς των υδάτων
ούτως επιποθεί η ψυχή μου
προς σε, ο Θεός.»

Εδώ, όπως και στον ποιητή και μύστη Ρ.Μ. Ρίλκε, παρουσιάζεται ο έμφυτος πόθος της ανθρώπινης ψυχής να φτερουγίσει κοντά στον Θεό. Θαυμάσιος είναι και ο 137ος ψαλμός. Ο ψαλμός αυτός γράφτηκε τον 6ο π.Χ. αιώνα, στους χρόνους της βαβυλωνιακής αιχμαλωσίας, και εκφράζει τον υπερφυή έρωτα για την πατρική γη και την ανείπωτη οδύνη του Ισραήλ για την εθνική συμφορά του. Είναι ένα απ’ τα διαμάντια της παγκόσμιας φιλολογίας. Κάπως πρόχειρα μεταφράζω μερικούς στίχους απ’ αυτό το ελεγείο που θα μπορούσε να πάρει τον τίτλο του απ’ τους πρώτους στίχους:

«Αλ Νααρότ Μπαβέλ

1. Στις ακροποταμιές της Μπαβέλ, εκεί
καθίσαμε και κλάψαμε
στη θύμηση σου Σιών.
2. Στις ιτιές ανάμεσά της, εκεί
τις άρπες μας κρεμάσαμε
....................................
4. Πώς να τραγουδήσουμε σε ξένη χώρα
απ’ τα τραγούδια του Γιαχβέ;
5. Να παραλύσει το δεξί μου χέρι
αν σε λησμονήσω Ιερουσαλήμ!
6. Η γλώσσα μου στο λαρύγγι μου να κολλήσει
αν σ’ αφήσω απ’ τη θύμησή μου
αν πάψω να σ’ έχω Ιερουσαλήμ
ψηλά, μεγάλη μου χαρά...»

Διαβάζοντας τέτοιου είδους ποιήματα, ο Γερμανός φιλόσοφος Χέγκελ δεν μπόρεσε να κρύψει το θαυμασμό του. Τα χαρακτήρισε «αιώνια πρότυπα θρησκευτικής ποίησης».Το Ψαλτήρι επέδρασε σε πολλούς μεγάλους λογοτέχνες. Διαδραμάτισε πρωτεύοντα ρόλο στη διαμόρφωση του τελετουργικού της χριστιανικής λατρείας και άσκησε τεράστια επίδραση στη βυζαντινή και εκκλησιαστική υμνογραφία. Δίκαια, λοιπόν, οι Ψαλμοί αναγνωρίζονται ως ένα από τα ευγενέστερα μνημεία των αιώνων. Και όπως σημειώνει ο Έμμετ Φοξ: «Το βιβλίο των Ψαλμών είναι μια συλλογή ποιημάτων που ταιριάζει σε κάθε διάθεση και σε κάθε ανάγκη της ανθρωπότητας... κάθε ψυχή που βρέθηκε σε ανάγκη βρήκε καταφύγιο στους Ψαλμούς... Το βιβλίο αυτό είναι μια ‘μικρή βίβλος’ και σίγουρα αποτελεί ένα ανυπέρβλητο θησαυροφυλάκιο πνευματικού πλούτου».[11]

από το βιβλίο «Φως εξ ανατολής»
του Δημήτρη Τσινικόπουλου

Εκδόσεις «Ελληνικά Γράμματα», 1996

[1] Οι ενότητες αυτές είναι 1-41, 42-72, 73-89, 90-106, 107-150. Ο αναγνώστης θα πρέπει πάντως να έχει υπόψη του, ότι η αρίθμηση των Ψαλμών στο κείμενο των Ο' διαφέρει κάπως από το Εβραϊκό-Μασωριτικό. Η διαφορά αρχίζει από τον 10ο Ψαλμό και διατηρείται μέχρι τον 146ο. Το γεγονός αυτό δημιουργεί μερικές φορές δυσκολίες για την ανεύρεση και διασταύρωσή τους από το ένα κείμενο στα άλλο.
[2] Αθ. Χαστούπη, Η Αγία Γραφή (Αθήνα, 1955), τόμος Β', σελίδα 70.
[3] Σ. Μπαλάνου, Εκ των ποιητικών βιβλίων της Παλαιάς Διαθήκης (1915), σελίδα 28.
[4] W. Durant, Παγκόσμια Ιστορία του Πολιτισμού, τόμος 1ος, σελίδα 358.
[5] H. Gunkel - J. Begrich, Einleitung in die Psalmen (Göttingen, 1933), S.Q. Mowinkel, The Psalms in Israel’s worship, τόμος 1-2 (Nashville, 1962), C. Westermann, Das Loben Gottes in den Psalmen (Berlin, 1953) και Der Psalter (Stuttgart). Αξιόλογο για ιστορικά, ερμηνευτικά και αισθητικά σχόλια παραμένει το έργο του Ch. Briggs, A Critical and Exegetical commentary on the Book of Psalms, τόμος 1-2 (Edinburgh 1952) στη σειρά του I.C. Commentary.
[6] K.A. Kitchen, Η Βίβλος και ο αρχαίος κόσμος (1986), σελίδες 137 κ.ε.
[7] Ο 23ος ψαλμός είναι ένα χαρακτηριστικό δείγμα ελλειπτικότητας της εβραϊκής γλώσσας. Αποτελείται μόνο από 55 λέξεις, ενώ στις σύγχρονες μεταφράσεις αποδίδεται σχεδόν με διπλάσιες στον αριθμό λέξεις. Εκείνο όμως που πάντα συγκινεί είναι το περιεχόμενό του. Γι’ αυτό τον ψαλμό έγραψε ο Im. Kant: «Σ’ όλη μου τη ζωή διάβασα πολλά σοφά βιβλία. Αλλά σ’ αυτά δεν βρήκα αυτό που έκανε την καρδιά μου τόσο χαρούμενη όπως οι τέσσερις λέξεις από τον ψαλμό 23 ‘Συ είσαι μετ’ εμού’».
[8] Σ. Μπαλάνου, Εκ των ποιητικών βιβλίων της Παλαιάς Διαθήκης (1915), σελίδα 39.
[9] Φ. Κόντογλου, Μυστικά άνθη (1977), σελίδες 240, 241.
[10] Α. Λαμαρτίν, Voyage en Orient (1835).
[11] Emmet Fox, Η δύναμη της δημιουργικής σκέψης (1990), σελίδα 53.

Ψαλμοί με κατάρες, στο βιβλίο των Ψαλμών;

 

Να καταριέται του άρεσε.
ας πέσει πάνω του η κατάρα.
Την ευλογία δεν την ήθελε·
ας φύγει μακριά απ’ αυτόν.
Ψαλμ. 109:16, 17

Και έκραξαν φωνή μεγάλη λέγοντες:
«Έως πότε, ο δεσπότης ο άγιος και αληθινός,
ου κρίνεις και εκδικείς το αίμα ημών
εκ των κατοικούντων επί της γης;»
Αποκ. 6:10

 

Το βιβλίο των Ψαλμών της Παλαιάς Διαθήκης (Sefer Tehillim) θεωρείται κατά γενική αναγνώριση και ομολογία, ένα από τα πιο υπέροχα βιβλία της Βίβλου. Όχι μόνο για τον πλούτο των θρησκευτικών ιδεών που εκφράζει, όχι μόνο γιατί σ’ αυτό ακούγεται και η φωνή του ανθρώπου μαζί με αυτή του Θεού, αλλά γιατί εκφράζονται σ’ αυτό, τα πιο βαθειά ανθρώπινα συναισθήματα, από την υπερβολική χαρά μέχρι την βαριά θλίψη, αλλά και γιατί, το βιβλίο αυτό γίνεται πηγή ανεξάντλητης παρηγοριάς και ελπίδας σ’ όλους τους ανθρώπους, σ’ όλες τις εποχές, αφού όλοι βρίσκουν εκεί, μέρος από τον κρυμμένο εαυτό τους. Είναι βασικά ένα βιβλίο προσευχών, συλλογικών και ατομικών.

«Είναι μια συλλογή ποιημάτων που ταιριάζει σε κάθε διάθεση και σε κάθε ανάγκη της ανθρωπότητας… Σίγουρα αποτελεί ένα ανυπέρβλητο θησαυροφυλάκιο πνευματικού πλούτου» (Έμμετ Φοξ).

Το περιεχόμενό του βιβλίου, χωρίζεται συνήθως σε 5 ενότητες: (1-41, 42-72, 73-89, 90-106, 107-150). Αλλά οι ειδικοί μελετητές, ανάλογα με το περιεχόμενό τους, τους κατατάσσουν σε διάφορες κατηγορίες. Τους διακρίνουν σε Ψαλμούς συλλογικής λατρείας, Ψαλμούς μεσσιανικούς (που εκπληρώθηκαν στο πρόσωπο του Ιησού Χριστού), Ψαλμούς που αινούν τη δημιουργία, βασιλικούς Ψαλμούς, ιστορικούς (που αναφέρονται σε γεγονότα της ιστορίας του λαού Ισραήλ), Ψαλμούς μετανοίας, θρήνους, ευχαριστίες, θούρια, σοφιολογικούς, σχετικά με το Νόμο, κ.ά.

Ανάμεσα σ’ αυτές τις κατηγορίες, υπάρχει και μια άλλη, που επέσυρε την προσοχή όχι μόνο των πιστών, αλλά και των αρνητικών κριτικών. Πρόκειται για μια κατηγορία Ψαλμών όπου, υπάρχουν κατάρες εναντίον των εχθρών του ψαλμωδού (Δαβίδ και άλλων), και που φαίνεται να εκφράζουν μίσος και μία εκδικητικότητα. Τέτοιοι Ψαλμοί είναι κυρίως οι 18 (εδ. 38-44), 35, 52, 58, 59, 69, 83, 109 και 137. Οι Ψαλμοί αυτοί αν διαβαστούν μέσα στο σύνολο των Ψαλμών και σε σχέση μ’ άλλους, ίσως να μην εντυπωσιάζουν εκ πρώτης όψεως. Αν, όμως, απομονωθούν και μελετηθούν, δημιουργούν το εύλογο ερώτημα, γιατί συμπεριελήφθησαν μέσα σ’ ένα θεόπνευστο βιβλίο της Βίβλου, και πώς μπορούν να ερμηνευθούν και να κατανοηθούν σήμερα.

Εκφράζουν πράγματι μίσος και εκδίκηση, και αν ναι, πως μπορούν να εναρμονισθούν με τις διατάξεις περί αγάπης του μωσαϊκού νόμου προς τους εχθρούς (Εξοδ. 23:4-5, Λευτ. 19:17-18, πρβλ. και Παρ. 24:17, 29, 25:21-22), και, πολύ περισσότερο, με την υπέροχη χριστιανική διδασκαλία για την αγάπη και των εχθρών, τη συγχωρητικότητα, και την ευλογία των εχθρών από τους χριστιανούς (Ματθ. 5:44, Α΄ Κορίνθ. 4:12, Ρωμ. 12:14,20).

Τους Ψαλμούς αυτούς οι ερευνητές τους ονόμασαν Ψαλμούς Καταρών (Imprecatory Psalms, Cursing Psalms, Fluch psalmen) και τους μελέτησαν για να καταλήξουν σε κάποια συμπεράσματα. Για να αντιληφθεί ο αναγνώστης το μέγεθος του προβλήματος, παραθέτω μερικά χαρακτηριστικά χωρία από τους παραπάνω Ψαλμούς, από τη μετάφραση της βιβλικής εταιρίας.

Ψαλμ. 18:40-43: «Με ζώνεις για τον πόλεμο με δύναμη… σε φυγή τρέπεις τους εχθρούς μου… και τους σκορπίζω όπως το χώμα ο άνεμος».

Ψαλμ. 35:1 επ. «Κύριε, κρίνε εκείνους που με κατακρίνουν. πολέμησε όσους με πολεμούν… Ας νικηθούν… αυτοί που θέλουν να πάρουν την ζωή μου!… Ας γίνουν σαν το άχυρο που το σκορπίζει ο αγέρας. και του Κυρίου ο άγγελος ας τους κυνηγά… Ας είναι σκοτεινή κι ολισθηρή η πορεία τους…»

Ψαλμ. 58:7-11: «Σύντριψέ τους, Θεέ, τα δόντια μες στο στόμα τους. σπάσε Κύριε, τα σαγόνια των λιονταριών. Ας σκορπιστούν σαν τα νερά που τρέχουν… θα χαίρεται ο δίκαιος που είδε την ανταπόδοση. τα πόδια του θα πλένει στο αίμα των ασεβών…»

Ψαλμ. 59:12-14: «Μην τους σκοτώσεις… κάνε τους πλανήτες και καταδιωγμένους… Στην ίδια τους την έπαρση ας πιαστούνε για την κατάρα και για το ψέμα που αραδιάζουν. Με την οργή σου αποτελείωσέ τους, ώστε να μην υπάρχουν πια…»

Ψαλμ. 69:23-29: «Παγίδα ας γίνουν τα τραπέζια τους μπροστά τους. τα μάτια τους ας σκοτεινιάσουν να μη βλέπουν… Άδειασε την οργή σου πάνω τους. και ο άγριος θυμός σου ας τους βρει. Ας γίνει η κατασκήνωσή τους έρημη… Απ’ το βιβλίο των ζώντων ας σβηστούν».

Ψαλμ. 83:14-17: «Θεέ μου κάντ’ τους σαν το άχυρο στον άνεμο, σαν τη φωτιά που κατακαίει το δάσος… Έτσι καταδίωξέ τους με την καταιγίδα σου… Γέμισε με ντροπή τα πρόσωπά τους».

Ψαλμ. 109:9-13: «Ας γίνουν τα παιδιά του ορφανά και η γυναίκα του χήρα… Ας απαιτήσει ο δανειστής όλα του τα υπάρχοντα… Οι απόγονοί του ας εξολοθρευτούν σε μια γενιά να σβήσει το όνομά τους… Να καταριέται του άρεσε, ας πέσει πάνω του η κατάρα».

Ψαλμ. 137:8-9: «Μα κι εσύ Βαβυλώνα, γρήγορα θα καταστραφείς. Μακάριος όποιος σου ανταποδώσει όσα μας έκανες! Μακάριος εκείνος που θα πιάσει και θα συντρίψει στο βράχο τα βρέφη σου!»

Διαβάζοντας τέτοιους Ψαλμούς, οι κριτικοί και οι αρνητές της Βίβλου, ισχυρίζονται ότι αποτελούν απόδειξη ότι οι Ψαλμοί δεν είναι θεόπνευστο βιβλίο. Γιατί, αποκαλύπτουν μίσος, και ένα μη χριστιανικό πνεύμα και, φανερώνουν, πίστη των Ψαλμωδών, σ’ έναν αιμοβόρο, ανταποδοτικό, φυλετικό Θεό, που καλείται να εκδικηθεί για τους πιστούς του, όπως και οι άλλοι λαοί της Εγγύς Ανατολής, επικαλούνταν τις θεότητές τους για πόλεμο, σφαγές και αιματοχυσία των εχθρών τους!

Φαινομενικά, οι κριτικοί και οι αθεϊστές έχουν εδώ, επιχειρήματα. Είναι όμως, έτσι τα πράγματα; Ή μήπως μια καλύτερη έρευνα, μπορεί να καταδείξει ότι αυτοί οι Ψαλμοί μπορούν να ενταχθούν στο πνεύμα της εποχής των Ψαλμωδών και στο συνολικό πνεύμα της Βίβλου τελικά, όπως υπάρχουν; (βλ. λήμμα Fluchpsalmen, στο Bibel-Lexikon, Herg. Herbert Haag, 1968, και λήμμα Psalms, στη The Zondervan Pictorial Encyclopedia of the Bible, τομ. 4ος, σελ. 938-940).

Πριν δούμε κάποια επί μέρους σημεία, προκαταβολικά πρέπει να ειπωθεί ότι, οι Ψαλμοί αυτοί, γράφτηκαν από τον Δαβίδ και άλλους γνωστούς (Ασάφ, Κορέ κ.λπ.) ή άγνωστους Ψαλμωδούς (όπως ο 137ος προφανώς από έναν άγνωστο Εβραίο στη Βαβυλώνα, τον 6ο αι. π.Χ.), και κάνουν λόγο για εχθρούς. Οι εχθροί αυτοί άλλοτε είναι προσωπικοί, εχθροί άδικοι και συκοφάντες του Ψαλμωδού, άλλοτε εχθροί του έθνους Ισραήλ, (π.χ. Εδωμίτες, Μωαβίτες, Βαβυλώνιοι), και άλλοτε του ίδιου του Θεού. Οι εχθροί αυτοί αναλόγως, αντιμετωπίζονται στους Ψαλμούς, με βάση την έννοια της δικαιοσύνης και τη βασική αρχή που υπήρχε στο μωσαϊκό νόμο (οφθαλμός αντί οφθαλμού, Έξοδ. 21:23, 24 πρβλ. Γεν 9:6) και είναι γνωστός ως νόμος της ταυτοπάθειας, ή ανταποδόσεως, ή lex talionis. Νόμος γνωστός σ’ όλη την αρχαιότητα και στον κώδικα του Βαβυλώνιου βασιλιά Χαμουραμπί (βλ. E. Levinas, Οφθαλμός αντί οφθαλμού, περιοδικό Νέα Ευθύνη, Μάρτιος-Απρίλιος 2012, μτφρ. Δ. Τσινικόπουλος).

Αυτή η διάταξη που εκφράζει πνεύμα δικαιοσύνης, θέτει όρια, και περιορισμούς στην αντεκδίκηση του παθόντος, και ορίζει την απόδοση δικαιοσύνης από τους αρμόδιους κριτές, με την επιβολή ποινής, όχι μεγαλύτερης από το κακό και τη ζημία που υπέστη το θύμα (πρβλ. Δευτ. 25:1-3). Καταργείται, έτσι, η προσωπική βεντέτα πλην της περίπτωσης ανθρωποκτονίας από δόλο (Αριθμ. 35:19 επ).

Κάτω από το καθεστώς του μωσαϊκού νόμου, οι Ισραηλίτες έμαθαν να έχουν ανεπτυγμένο το αίσθημα και το κριτήριο της δικαιοσύνης, η οποία όχι μόνο δεν απέκλειε την τιμωρία, αλλά σε τελευταία ανάλυση κατέφευγαν σε δύσκολες και ανεφάρμοστες περιπτώσεις στην πηγή της δικαιοσύνης, στον ίδιο το Θεό.

Η κραυγή του ψαλμωδού στους παραπάνω Ψαλμούς, είναι κραυγή για δικαιοσύνη, όχι για αναίτιο μίσος! Ας το προσέξουμε αυτό. Το «ίνα τι», και «πόσο ακόμα», και το «Σώσε με Κύριε», είναι ένα παράπονο του ψαλμωδού προς το Θεό, που ζητά απάντηση στις προσευχές του και τίποτα περισσότερο απ’ αυτό που θα συμβεί τελικά στους ασεβείς (βλ. τις εκφράσεις στους Ψαλμ. 34:2, 9, 10, 35, 36. 55:23, 63:9-11 κ.ά.).

Προσεκτική ανάγνωση και ανάλυση των παραπάνω Ψαλμών, όχι αποσπασματικά όπως παρατέθηκαν, αλλά στο σύνολο ενός εκάστου και με βάση τα συμφραζόμενα, την ιστορική αφορμή σύνθεσης και, ιδίως, την ποιητική γλώσσα που είναι γλώσσα της υπερβολής και της μεταφοράς, μπορεί να στρέψει προς άλλη κατεύθυνση την έρευνα και σε άλλες σκέψεις, πιο δόκιμες.

Κάτι, πολύ βασικό, που πρέπει να λάβουμε υπόψη μας υπό το φως των ανωτέρω, είναι ότι, οι Ψαλμωδοί ως επί το πλείστον, δεν είχαν τότε ακόμη, σαφή άποψη για την μετά θάνατον ζωή μέσω ανάστασης των νεκρών όπως αυτή εκτίθεται σαφέστερα στα μεταγενέστερα βιβλία της Παλαιάς Διαθήκης, δηλ. του Ησαΐα, Ιεζεκιήλ, Δανιήλ κ.λπ. Γι’ αυτούς, πεδίο δικαιοσύνης και δικαιώσεως του πιστού είναι αποκλειστικά και μόνο, η επίγεια ζωή. Γι’ αυτό, οι Ψαλμωδοί, αποτείνονται στην πηγή της δικαιοσύνης, στο Θεό τον ίδιο, για εκ-δίκηση (από το εκ-δικάζω δηλ., για απονομή δικαιοσύνης), γιατί, δεν θέλουν να εκδικηθούν, να πάρουν οι ίδιοι το δίκιο, με τα χέρια τους. Επαφίενται στην αγάπη, την κρίση, τη δικαιοσύνη του Θεού και την τιμωρία του ανόμου από τον ίδιο το Θεό. Ο ψαλμωδός (5:5-6, 45:7) αναφερόμενος στον Θεό λέγει, ότι ο Θεός αγαπά δικαιοσύνη και μισεί ανομία και θα καταστρέψει τους ανόμους και τους παραβάτες. Έτσι, κι αυτός, μιμείται τον Θεό κατ’ αυτόν τον τρόπο (Ψαλμ. 97:10). Οι Ψαλμωδοί προσπαθούν όταν υφίστανται άδικα δεινά, να αμυνθούν, να αυτοδικαιωθούν, παρόλο που αναγνωρίζουν ότι είναι οι ίδιοι αμαρτωλοί. Βρίσκονται με το μέρος του Θεού και των νόμων του, και όχι με το μέρος της ανομίας, του ψεύδους, της υποκρισίας και της αδικίας.

Ιδιαίτερα, ο Δαβίδ, σ’ άλλους Ψαλμούς εκφράζεται για τις δικές του αμαρτίες και τις ατέλειές του (Ψαλμ. 19:11-13· 32:5· 51) και η βαθιά μετάνοιά του, συμβαδίζει με την επιζητούμενη αυτοδικαίωση του.

Αγανακτεί ο ψαλμωδός εναντίον των εχθρών του Θεού, που τους θεωρεί δικούς του, προσωπικούς εχθρούς. Έτσι, στον Ψαλμ. 139:21-22 διαβάζουμε: «Μήπως δεν πρέπει, Κύριε, να μισώ αυτούς που σε μισούνε και ν’ απεχθάνομαι αυτούς που ξεσηκώνονται εναντίον σου; Με τέλειο μίσος τους μισώ. έγιναν προσωπικοί μου εχθροί. Διερεύνησέ με Θεέ… Δοκίμασε τις σκέψεις μου. Δες αν ακολουθώ ένα δρόμο άνομο…»

Παρατηρούμε, εδώ σ’ αυτόν τον υπέροχο Ψαλμό (γιατί είναι υπέροχος στο σύνολό του), δύο πράγματα. Πρώτον ότι ο Δαβίδ μισεί (= απεχθάνεται, χωρίς να θέλει να βλάψει κάποιον, καθόσον στην εβραϊκή γλώσσα το ρήμα μισώ, έχει και αυτήν την έννοια) τους εχθρούς του Θεού, και τους θεωρεί ως δικούς του, προσωπικούς εχθρούς, γιατί ο Θεός, είναι Θεός αγάπης και δικαιοσύνης. Δεύτερον, ζητά απ’ το Θεό, ταπεινά, να τον καθαρίσει αν σκέπτεται κάτι το εσφαλμένο σ’ οτιδήποτε (πρβλ. και Ψαλμ. 25:4· 26:2, 3).

Οι Ψαλμωδοί, όπως και άλλοι συγγραφείς της Βίβλου, αναγνωρίζουν πολύ καλά ότι ο Θεός, είναι Θεός αγιότητος και οι «οφθαλμοί του είναι πολύ καθαροί ώστε να βλέπουν το κακό» (πρβλ. Αββακ. 1:12). Με ζήλο εξανίστανται κατά του κακού και της αδικίας, εξεγείρονται και ζητούν την επέμβαση του Θεού, γιατί ο άγιος χαρακτήρας του Θεού, η προσωπικότητά του όλη, το απαιτεί αυτό! (πρβλ. και Ιερεμ. 11:18 επ., 15:15 επ., 18:19 επ.).

Έτσι, στον Ψαλμό 59 (εδ. 17, 18), που απόσπασμά του είδαμε παραπάνω, ο ψαλμωδός καταλήγει: «Αλλά εγώ θα τραγουδώ τη δύναμή σου και θα εξυμνώ το έλεός σου το πρωί, γιατί εσύ ήσουν τ’ οχυρό μου… γιατί εσύ Θεέ, είσαι το κάστρο μου, ο Θεός που μ’ αγαπά!»

Στον Ψαλμ. 58, όπου υπάρχει η φοβερή για τα σημερινά δεδομένα εικόνα, ο δίκαιος να πλένει τα πόδια του στο αίμα των ασεβών, συνηθισμένη όμως από τους πολέμους της εποχής εκείνης με όπλα αγχέμαχα, όπου οι νικητές προχωρούσαν μέσα στο πεδίο της μάχης, σε «ποτάμια αίματος», παρά την αγριότητα της, το επόμενο εδάφιο, λέγει: «Θα πουν οι άνθρωποι: Αλήθεια, υπάρχει για τον δίκαιο αμοιβή. αλήθεια εδώ στη γη υπάρχει Θεός που κρίνει».

Για τους εχθρούς του Θεού μιλάει και ο ψαλμωδός Ασάφ στον 83ο Ψαλμό, εδ. 2-3, και τον καλεί να πάρει θέση, υπέρ του εν διαθήκη λαού του: «Θεέ μη μένεις σιωπηλός! Μη σιγάς και μην ησυχάζεις, Θεέ! Γιατί να ’τοι, οι εχθροί σου θορυβούν. αυτοί που σε μισούν σηκώνουν κεφάλι…»

Οι εθνικοί εχθροί του Ισραήλ, τα γύρω ειδωλολατρικά γειτονικά έθνη (Εδωμίτες, Μωαβίτες, Αμμωνίτες, Μαδιανίτες, κ.λπ.), συχνά προσπαθούσαν να εξαλείψουν από το «χάρτη της γης» τον λαό της Διαθήκης του Θεού, το Ισραήλ (Ψαλμ. 83:5). Εύλογο, ήταν λοιπόν, για τους Ψαλμωδούς, να επικαλούνται το Θεό τη σωτηρία τους, και τη δικαία τιμωρία των εχθρών τους. Που αν τους αφάνιζαν ως έθνος, κινδύνευε μαζί μ’ αυτούς ν’ αφανιστεί και η αγνή μονοθεϊστική πίστη στον Γιαχβέ, τον αληθινό Θεό, και κινδύνευε επίσης, και η έλευση και η αναγνώριση του Μεσσία του ελευθερωτού του κόσμου όλου.

Η επίκληση για την δικαιοσύνη του Θεού, τονίζεται ιδιαίτερα στον Ψαλμό 7:4 επ. όπου ο Δαβίδ όταν θέλει να δικαιωθεί από τον αντίδικό του λέγει:

«Κύριε, Θεέ μου, δεν έπραξα αυτό που με κατηγορούν… Δεν ανταπέδωσα κακό σ’ αυτόν που ειρηνικά μου φέρθηκε… Αλλιώς, ας με καταδιώξουν οι εχθροί μου… Έλα Κύριε… Υπερασπίσου με στην κρίση που εσύ όρισες… Εσύ, Κύριε, που κρίνεις τους λαούς, κρίνε με κι εννόησε το δίκιο μου, την αθωότητά μου. Ας σταματήσει πια η κακία των ασεβών και στερέωσε τον άνθρωπο το δίκαιο, εσύ που ξέρεις σ’ όλο τους το βάθος σκέψεις κι επιθυμίες, δίκαιε Θεέ… Ο Θεός είναι δίκαιος κριτής, τον ένοχο παντοτινά καταδικάζει… Τον Κύριο θα δοξολογώ για τη δικαιοσύνη του».

Δεν θα πρέπει να ξεχνάμε ότι, ο ψαλμωδός Δαβίδ, ενώ σ’ ορισμένους Ψαλμούς φαίνεται να επιζητεί την τιμωρία του εχθρού και την αυτοδικαίωση, δεν έπαυσε ο ίδιος να είναι ελεήμων και γενναιόδωρος, όπως στην περίπτωση του βασιλιά Σαούλ που τον κατεδίωκε μανιωδώς (Α΄ Σαμ. 24:4-12, 26:10-11, 21-25) στην περίπτωση του Σιμεΐ, του Αββεσαλώμ, αλλά και σ’ άλλες περιπτώσεις (βλ. Α΄ Σαμ. 30:23-25).

Κάτι άλλο που πρέπει να τονιστεί, εδώ, και το οποίο ρίχνει κι άλλο φως στο όλο ζήτημα, είναι ότι, ορισμένοι Ψαλμοί απ’ τους παραπάνω, αν διαβαστούν από σύγχρονες μεταφράσεις που ακολουθούν διαφορετική χειρογραφική παράδοση, αποδίδουν καλύτερα το νόημα που εκφεύγει εξαρχής, και δίνουν καλύτερη κατανόηση.

Επί παραδείγματι, στον Ψαλμ. 137:8-9, όπου γίνεται λόγος για ανταπόδοση στην «θυγατέρα Βαβυλώνα», εις εκπλήρωση του λόγου των προφητών ( Ησ. 13, Αββ. 1:12,17), η έκφραση «μακάριος είναι εκείνος που θα πιάσει και θα συντρίψει στο βράχο τα βρέφη σου», σ’ άλλες μεταφράσεις, όπως στη NIV Proclamation Bible, η λέξη βρέφη αποδίδεται ως τέκνα (της θυγατέρας Βαβυλώνας)—πρόκειται για μεταφορική γλώσσα. Και εδώ, δεν εννοείται βέβαια, συντριβή βρεφών, αλλά δίκαιη θανάτωση ενηλίκων, όπως έκαναν οι Βαβυλώνιοι στους Εβραίους όταν κατέστρεφαν την Ιερουσαλήμ. Κατ’ ανάλογία με την  έκφραση «τέκνα της Σιών» (=Ισραηλίτες), με την έκφραση «τέκνα Βαβυλώνος» εννοούνται οι ίδιοι οι Βαβυλώνιοι γενικώς, και η ανταπόδοση εις βάρος τους, θα γινόταν, όπως και έγινε,  με την κατάκτηση της Βαβυλώνας από τον Πέρση απελευθερωτή Κύρο. Η προφητεία του Ησαΐα 13:17, έλεγε ότι ο Θεός θα ήγειρε του Μήδους εναντίων της Βαβυλώνας οι οποίοι δεν θα λυπούνταν ούτε γέρους ούτε νεανίσκους, ούτε τον καρπό της κοιλίας, τα παιδιά! Κανέναν. Έτσι θα γινόταν απόδοση δικαιοσύνης για την καταστροφή της Ιερουσαλήμ και του ναού της. Η έκφραση αυτή μοιάζει με τα λόγια του Ιησού στο Λουκ. 19:44 για την τύχη της Ιερουσαλήμ: «καὶ ἐδαφιοῦσίν σε καὶ τὰ τέκνα σου ἐν σοί…» Η λέξη ἐδαφιοῦσίν υπάρχει μόνο στον Ψαλμ. 137:9 στη μετάφραση των Ο΄, και σ’ αυτό το θρήνο του Ιησού για την Ιερουσαλήμ (για περισσότερα βλ. Walter C. Kaiser, Jr. The hard sayings of the Old Testament, 1988, σελ 173, 174).

Παρόμοια, μια λέξη που έχει εκπέσει από τον Ψαλμ. 109 εδ. 6, η λέξη λένε («ας τον καταγγείλουμε ως ασεβή… ας γίνουν λιγοστές οι μέρες του», κ.λπ.), μετατοπίζει κι αλλάζει το όλο νόημα, και φαίνεται εδώ, ότι δεν είναι ο ψαλμωδός που καταριέται όλα τα επόμενα, αλλά οι εχθροί του ψαλμωδού επιζητούν όλα αυτά τα δεινά να επέλθουν πάνω σ’ αυτόν! Μάλιστα στο εδ. 4, λέγει ότι «αγαπά τους αντιδίκους του και προσεύχεται γι’ αυτούς παρόλο που αυτοί τού δείχνουν μίσος». Στο εδ. 20, ζητά να ανταποδώσει σ’ αυτούς ο Θεός τα ίσα, ενώ στο εδ. 21 καταλήγει: «Εσύ, Κύριε, Θεέ, πράξε για μένα όπως αυτό που είσαι σου επιβάλλει. η καλοσύνη σου είναι τέλεια, γλίτωσέ με…»

Εκείνο που ίσως δεν έχει γίνει αντιληπτό από τους επικριτές των Ψαλμών αυτών και της Βίβλου γενικότερα αλλά μερικές φορές και από τους ίδιους τους πιστούς, είναι ότι, για τους συγγραφείς της Βίβλου, ποτέ δεν θα θριαμβεύσει το καλό και η δικαιοσύνη, αν δεν παταχθεί πρώτα «η ανομία και δεν τιμωρηθεί δικαίως η αδικία». Αυτό που προσευχόμαστε, σύμφωνα με τα λόγια του Κυρίου μας, «ελθέτω η βασιλεία σου, γενηθήτω το θέλημά σου», σημαίνει ότι δεν μπορεί να έλθει η θεία βασιλεία χωρίς αναγκαστικά, να παρέλθει το θέλημα των ασεβών!… Οι ασεβείς πρέπει να παταχθούν, για να θριαμβεύσει η δικαιοσύνη και για να υπάρξει διαρκής ειρήνη (Ψαλμ. 92:6-12, 110:5-6, Ησ. 11:4, 63:1, Ματθ. 24:30, Αποκ. 2:26, 27, 19:11).

Δεν υπάρχει αμφιβολία, ότι σ’ ορισμένους απ’ τους Ψαλμούς, υπάρχει ένα είδος επιζήτησης εκ-δικητικότητας όπως το αναλύσαμε παραπάνω. Η ηθική των Ψαλμών κάτω από την ισχύ της διαθήκης του μωσαϊκού νόμου και το δίκαιο, και τους κανονισμούς του πολέμου (Δευτ. 20), δεν είναι του ιδίου ύψους με την ηθική στην επί του όρους ομιλία του Ιησού, και του απ. Παύλου. Ωστόσο, ας μην ξεχνάμε ότι και μέσα στα πλαίσια της θεολογίας της Καινής Διαθήκης, και στο πνεύμα της ηθικής της, υπάρχει και το μίσος κατά της αδικίας, και κατάρες, μάλιστα, από μέρους του Ιησού εναντίον των αμετανόητων ασεβών! Ο απ. Παύλος αναφερόμενος στον Χριστό εφαρμόζει τον Ψαλμ. 45:7, 8 στο πρόσωπό του, όταν λέγει: «Ηγάπησες δικαιοσύνην και εμίσησες ανομίαν» (Εβρ. 1:8). Ο Χριστός, λοιπόν, μισεί την ανομία όπως και ο ίδιος ο Θεός μισεί έξι πράγματα (Παρ. 6:16-19) και καταριέται τους ανόμους! (Γεν. 12:3). Ο ίδιος ο Ιησούς, στην παραβολή των προβάτων και των εριφίων, καταριέται τους εριφοειδείς αμετανόητους, με τα εξής φοβερά λόγια: «Πορεύεσθε απ’ εμού, οι κατηραμένοι, εις το πυρ το αιώνιο, το ητοιμασμένον τω διαβόλω και τοις αγγέλοις αυτού…» (Ματθ. 25:41). Στο στόμα του Ιησού υπάρχει η κατάρα και η καταδίκη των αμετανόητων ασεβών. Στο πνεύμα της Καινής Διαθήκης, δεν απουσιάζει η εκ-δίκηση δηλ. η απονομή της θείας δικαιοσύνης, όπως ακριβώς συμβαίνει στους Ψαλμούς με τις κατάρες (βλ. Λουκ. 18:7, 8, 21:22).

Ο απ. Παύλος που μιλάει για την καλοσύνη στους εχθρούς, όπως είδαμε παραπάνω στην προς Ρωμαίους επιστολή 12:20, αναφέρεται ταυτόχρονα και στην εκδίκηση από μέρους του Θεού εναντίον των ασεβών. «Μη εαυτούς εκδικούντες αγαπητοί… γέγραπται γαρ, εμοί εκδίκησις, εγώ ανταποδώσω λέγει Κύριος». Λέγοντας γέγραπται, ο απ. Παύλος αναφέρεται στο Δευτερονόμιο 32:35. Σε άλλη περίπτωση αναφερόμενος σε κάποιον Αλέξανδρο Χαλκέα που του φέρθηκε με κακία, καταλήγει: «Ο Κύριος να του ανταποδώσει κατά τα έργα του» (Β΄ Τιμ. 4:14-15). Σε τελευταία ανάλυση, και ο απ. Παύλος μιλάει για εκδίκηση—απονομή δικαιοσύνης από μέρους του Θεού εναντίον των ασεβών (Α΄ Θεσ. 2:16, Β΄ Θεσ. 1:6-10), όπως και οι Ψαλμωδοί και οι συγγραφείς της Παλαιάς Διαθήκης (πρβλ. και Αποκ. 6:10). Απ’ την άλλη μεριά, και οι συγγραφείς της τελευταίας, μιλάνε για απεριόριστο έλεος και αγάπη του Θεού (Εξοδ. 34:6, Ψαλμ. 36:7-10, Νεεμ. 9:17, 31, Ιωήλ 2:13, Ιωνάς 4:4, Ψαλμ. 86:15, Ιερ. 31:3) όπως και οι συγγραφείς της Καινής Διαθήκης μιλάνε παντού για την αγάπη, τη συγχωρητικότητα και το έλεος του Θεού (Ιωαν. 3:15, Ρωμ. 5:8, 8:32, Λουκ. 15:20-24).

Τελικά, κάτι άλλο αξιοσημείωτο είναι ότι, οι συγγραφείς της Καινής Διαθήκης, δεν δίστασαν να παραθέσουν εδάφια και χωρία απ’ αυτούς τους «ενοχλητικούς» για τους κριτικούς Ψαλμούς και, συγκεκριμένα, από τον Ψαλμ. 109:8 «και την επισκοπήν αυτού λάβοι ετερος» (Ο΄), που ο απ. Πέτρος εφήρμοσε στον Ιούδα ο οποίος εξέπεσε από τη θέση του ως προδότης (Πραξ. 1:20). Επίσης στο κατά Ιωάννην ευαγγέλιο 15:25, έχουμε παράθεση πάλι από τον Ψαλμό 109:3. Ο απ. Παύλος στην προς Ρωμαίους 11:9-10, παραθέτει από τον Ψαλμό 69:22-23, για να καταδείξει ότι προφητικά και θεολογικά, «πώρωσις από μέρους του Ισραήλ γέγονεν, άρχις ου το πλήρωμα των εθνών εισέλθη» (εδ. 25). Επίσης, στην προς Ρωμαίους 15:3, παραθέτει από τον Ψαλμ. 69:9. Βλέπουμε, λοιπόν, ότι οι απόστολοι όχι μόνο γνωρίζουν τους λεγόμενους Ψαλμούς ανταπόδοσης ή καταρών, αλλά δεν διστάζουν να παραθέτουν απ’ αυτούς, θεωρώντας τους ως μέρος του λόγου του Θεού.

Το τελευταίο, σε σχέση βέβαια με όλα τα προηγούμενα δίνει νομίζω, πειστική απάντηση, γιατί υπάρχουν αυτοί οι Ψαλμοί στη Βίβλο, και τι σκοπό εξυπηρετούν. Εκφράζουν την ιερή αγανάκτηση του ψαλμωδού κατά της αδικίας και την επίκληση του Θεού για βοήθεια και δικαιοσύνη. Αυτό πρέπει να κάνουν και οι Χριστιανοί σήμερα. Συγχωρώντας τους προσωπικούς τους εχθρούς, και προσευχόμενοι γι’ αυτούς, μπορούν να προσεύχονται για την έλευση της Βασιλείας του Θεού, που θα συντρίψει και θα συντελέσει όλες τις ανθρώπινες, άδικες κυβερνήσεις και θα εξαφανίσει οριστικά την κακία, τη φαυλότητα και τις αντίθεες σατανικές δυνάμεις (Δαν. 2:44, Ματθ. 6:33, Α΄ Κορινθ. 15:25-28, Β΄ Πετρ. 3:10-13, Αποκ. 20, 21:3-4 και επ.).

ΠΗΓΗ.https://tsinikopoulos.org/