Μεγάλου Βασιλείου, Ομιλία Α' εις τους Ψαλμούς

ΜΕΓΑΛΟΥ ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ

ΟΜΙΛΙΑ A'

ΕΙΣ ΤΟΥΣ ΨΑΛΜΟΥΣ

«Πάσα Γραφή θεόπνευστος και ωφέλιμος»1, διότι συνεγράφη υπό του Πνεύματος του αγίου με σκοπόν να διαλέγωμεν όλοι οι άνθρωποι σαν από κοινόν ιατρείον των ψυχών ο καθένας το φάρμακον του ιδικού του πάθους. «Διότι, λέγει, ίαμα καταπαύσει αμαρτίας μεγάλας»2. Άλλα λοιπόν διδάσκουν οι προφήται, και άλλα οι ιστορικοί, και άλλα ο νόμος, και άλλα το είδος των συμβουλευτικών παροιμιών.

Το δε βιβλίον των ψαλμών έχει συμπεριλάβει το ωφέλιμον από όλα. Προφητεύει τα μέλλοντα· υπενθυμίζει τα παρελθόντα· θεσπίζει νόμους δια την ζωήν· υποδεικνύει όσα πρέπει να πράξωμεν· και με ένα λό­γον είνε κοινόν ταμείον καλών διδαγμάτων που προμηθεύει εις τον καθένα το κατάλληλον συμφώνως προς την σπουδήν του. Διότι και τα παλαιά τραύματα των ψυχών θεραπεύει και εις τον νεοτραυματισθέντα αποδίδει γρήγορα την θεραπείαν· και το άρρωστον περιποιείται και το υγιές προφυλάσσει και γενικώς ξερριζώνει, όσον είνε δυνατόν, τα πάθη, τα οποία κατατυραννούν ποικιλοτρόπως εις την ζωήν τας ψυχάς των ανθρώ­πων· και τούτο με κάποιαν μελωδικήν ψυχαγωγίαν και ευχαρίστησιν που γεννά αγνήν σκέψιν.

Τι εκανε λοιπόν το Πνεύμα το άγιον βλέποντας ότι το ανθρώπινον γένος δύσκολα οδηγεί­ται προς την αρετήν, και ότι ημείς εξ αιτίας της ροπής προς την ηδονήν παραμελούμεν τον ορθόν βίον; Ανέμιξε με τας αληθείας της πίστεως την τέρψιν της μελωδίας, ώστε να δεχώμεθα χωρίς αντίδρασιν την ωφέλειαν των λόγων που θα ακούωνται γλυκά και απαλά. Έτσι και οι σοφοί ιατροί προσφέρουν και τα πικρό­τερα φάρμακα να τα πιούν δύσκολοι ασθενείς αλείφοντες πολλάκις το ποτήρι ολόγυρα με μέλι. Δι' αυτό επενοήθησαν τα αρμονικά αυτά άσματα των ψαλμών, ώστε και τα παιδιά, ή γενικώς και οι ανώριμοι εις το ήθος, να φαίνεται μεν ότι ψάλ­λουν, εις την πραγματικότητα όμως να μορφώνωνται ψυχικώς. Διότι κανείς ποτέ από τους πολλούς και αμελείς δεν έφυγε συγ­κροτώντας εύκολα εις την μνήμην του αποστολικόν ή προφη­τικόν παράγγελμα· τα λόγια όμως των ψαλμών και εις τας οικίας ψάλλονται και εις την αγοράν περιφέρονται3, και εάν κανείς, από εκείνους που γίνονται θηρία ανήμερα από τον θυ­μόν, αρχίση να λέγη τους ψαλμούς, αμέσως φεύγει η αγριότης από την ψυχήν του, διότι την απεκοίμισε με την μελωδίαν.

Ο ψαλμός γαληνεύει τας ψυχάς, τας βραβεύει με ειρήνην, καθησυχάζει τους θορύβους και τα κύματα των λογισμών. Μαλακώνει την τάσιν της ψυχής δια θυμόν και σωφρονίζει την ακολασίαν της. Ο ψαλμός συσφίγγει την φιλίαν· ενώνει τα χωρισμένα· συμφιλιώνει τους εχθρούς. Διότι ποιος δύναται ακόμη να θεωρή εχθρόν εκείνον με τον οποίον ύψωσε την ιδίαν φωνήν προς τον Θεόν; Ώστε η ψαλμωδία χορηγεί και το μέγιστον αγαθόν, την αγάπην, διότι επενόησεν ως συνδε­τικόν κρίκον δια την ένωσιν την από κοινού ψαλμωδίαν και συναρμονίζει τον λαόν εις την συμφωνίαν ενός χορού.

Ο ψαλ­μός τρέπει εις φυγήν τους δαίμονας, επιφέρει την βοήθειαν των αγγέλων· είνε όπλον εις τους φόβους της νυκτός και ανάπαυσις εις τους κόπους της ημέρας· ασφάλεια δια τα νήπια· κόσμημα δια τους ακμαίους εις την ηλικίαν άνδρας· παρηγορία δια τους πρεσβυτέρους· στολίδι πάρα πολύ ταιριαστόν δια τας γυναί­κας. Κατοικίζει τας ερήμους, σωφρονίζει τας συγκεντρώσεις· είνε η βάσις δια τους αρχαρίους, αύξησις αυτών που προκύ­πτουν, στήριγμα των τελείων, φωνή της Εκκλησίας.

Αυτός λαμπρύνει τας εορτάς, αυτός προξενεί την κατά Θεόν λύπην. Διότι ο ψαλμός εξάγει δάκρυ και από πέτρινην καρδίαν. Ο ψαλμός είνε το έργον των αγγέλων, το ουράνιον πολίτευμα, το πνευματικόν θυμίαμα. Ω τι σοφή επινόησις του διδασκάλου, ο οποίος επενόησε να ψάλλωμεν και συγχρόνως να μαθαίνωμεν τα ωφέλιμα! δια τον λόγον αυτόν και κάπως βαθύτερα εγχα­ράσσονται τα διδάγματα εις τας ψυχάς. Διότι μάθημα που έγινε με βίαν δεν είνε δυνατόν να παραμείνη, όσα όμως εισέρχονται με ευχαρίστησιν και χάριν, κάπως σταθερώτερα κατοικούν εις τας ψυχάς μας.

Διότι τι δεν δύνασαι να μάθης από εδώ; Δεν μαθαίνεις την μεγαλοπρέπειαν της ανδρείας; την ακρίβειαν της δικαιοσύνης; την σεμνότητα της σωφροσύνης; την τελειότητα της φρονήσεως; τον τρόπον της μετανοίας; τα μέτρα της υπο­μονής; και ο,τιδήποτε είπης από τα αγαθά;

Εδώ ενυπάρχει τελεία θεολογία· πρόρρησις της ενανθρωπήσεως του Χριστού· απειλή της κρίσεως· η ελπίς της αναστάσεως· ο φόβος της κολάσεως· αι υποσχέσεις δια την δόξαν· αποκαλύψεις μυστη­ρίων. Όλα είνε αποθησαυρισμένα εις το βιβλίον των Ψαλμών ως εις κάποιο μεγάλο και κοινόν θησαυροφυλάκιον, το οποίον, παρ’ όλον που υπάρχουν πολλά μουσικά όργανα, ο προφήτης το προσήρμοσε προς το μουσικόν όργανον που ονομάζεται ψαλτήριον*. Με αυτόν τον τρόπον, νομίζω, θέλει να δείξη την άνωθεν χάριν που ηχεί εντός αυτού παρά του Πνεύματος του αγίου, διότι μόνον αυτό από τα μουσικά όργανα έχει την αιτίαν του ήχου εις το επάνω μέρος.

Και εις μεν την κιθάραν και την λύραν ο χαλκός δίδει τον ήχον εις το πλήκτρον από κάτω, εις το ψαλτήριον όμως η αιτία των αρμονικών ρυθμών ευρίσκεται εις το επάνω μέρος· δια να φροντίζωμεν και ημείς να ζητώμεν τα άνω και να μη καταπίπτωμεν εις τα πάθη της σαρκός εξ αίτιας της ηδονής του άσματος. Νομίζω ότι ο προφητικός λόγος δια της κατασκευής του οργά­νου μας αποδεικνύει ατράνταχτα και σοφά και το εξής· ότι όσοι έχουν τας ψυχάς των τακτοποιημένας με καλαισθησίαν και αρμονίαν εύκολα δύνανται να πορευθούν προς τα άνω.

•  Το ψαλτήριον είνε έγχορδον μουσικόν όργανον. Με την λέξιν ψαλτήριον οι Εβδομήκοντα μεταφράζουν την εβραϊκήν λέξιν νέβελ, πολλάς φο­ράς όμως μεταχειρίζονται και την λέξιν κιθάρα. Το ψαλτήριον ήτο εν χρήσει και προ του Δαυίδ, αλλά πρώτος αυτός το ετελειοποίησεν. Επειδή δε oι ψαλμοί εψάλλοντο τη συνοδία του ψαλτηρίου όλη η βίβλος των Ψαλμών ωνομάσθη ψαλτήριον.

ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ ΚΑΙΣΑΡΕΙΑΣ ΤΟΥ ΜΕΓΑΛΟΥ
ΑΠΑΝΤΑ ΤΑ ΕΡΓΑ (5)
ΟΜΙΛΙΑΙ ΕΙΣ ΨΑΛΜΟΥΣ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ-ΚΕΙΜΕΝΟΝ-ΜΕΤΑΦΡΑΣΙΣ-ΣΧΟΛΙΑ
ΥΠΟ
ΣΟΦΙΑΣ ΚΑΡΑΚΑΣΙΔΟΥ
ΘΕΟΛΟΓΟΥ

ΠΑΤΕΡΙΚΑΙ ΕΚΔΟΣΕΙΣ «ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ Ο ΠΑΛΑΜΑΣ»
ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ 1974