“Προοιμιακός” 103 ψαλμός

Αρχιμανδρίτου Θεοφίλου Λεμοντζή

Δρ. Θ.

Η συλλογή των Ψαλμών του Δαβίδ είναι ένα από τα ωραιότερα φιλολογικά προϊόντα της παγκοσμίου λογοτεχνίας. 

Ο εκατοστός τρίτος ψαλμός είναι γνωστός επειδή διαβάζεται κάθε ημέρα στον Εσπερινό, και γι’ αυτό τον ονομάσαμε “Προοιμιακό”, είναι δέ από τους ωραιότερους της όλης συλλογής τους.

Στους απλούς αλλά ωραίους και βαθυστόχαστους στίχους του αποτυπώνεται το Σύμπαν...

Περιγράφεται με θαυμαστή βραχυλογία ολόκληρη η δημιουργία. Εναρμονίζονται οι δυνάμεις του πνευματικού κόσμου μετά των κινήσεων του αισθητού. Απαριθμούνται τα δημιουργήματα και σε αυτά τοποθετείται κυρίαρχη, η δύναμη και η αγαθότητα του Δημιουργού. Ο ψαλμωδός στην μεγαλειώδη αυτή ποιητική του σύλληψη μελετά ολόκληρη την κλίμακα της ζωής. Αντιπαραθέτει το σκοτάδι προς το φώς. Περιγράφει τα νέφη και τις πηγές των υδάτων, παρακολουθεί τις κινήσεις των ποταμών, δεν ξεχνά την χλόη και τα ποικιλόμορφα χόρτα και τα δένδρα με τους πολύχρωμους καρπούς. Μιλά για την δύση του ήλιου και για τις κινήσεις της σελήνης, ερευνά το περιεχόμενο της θάλασσας και τις κατοικίες των πετεινών του ουρανού. Είναι πανταχού παρών σε ολόκληρη τη γη, παρακολουθώντας ανθρώπους και ζώα.

Και όλη αυτή η σειρά των δημιουργημάτων έχει μία και την αυτή προσδοκία και εξάρτηση. Όλα τα βλέπει ο εμπνευσμένος ψαλμωδός εξαρτημένα από τον Θεό, από το πιο τελευταίο και ασήμαντο ζώο μέχρι τον σκεπτόμενο και φιλοσοφημένο άνθρωπο, γι’ αυτό και σε ένα στίχο άφθαστου μεγαλείου γεμάτο από το αίσθημα της εμπιστοσύνης πρός την αιώνια δύναμη του δημιουργού, λέει: “Πάντα πρός Σέ προσδοκώσι”. Τα Πάντα, δηλαδή, προς τον Θεό στρέφονται και στη δύναμή Του υπολογίζουν και ελπίζουν.

Και μήπως δεν έχει δίκιο; Εάν προσέξουμε καλά, θα αντιληφθούμε ότι δεν υπάρχει έκφανση ζωικής ενέργειας ανεξάρτητη. Όλων η αφετηρία χάνεται στο άπειρο της αιωνιότητας του Θείου Δημιουργού. Όλα συνδέονται με Αυτόν επειδή τα συνδέει η διάρκεια της ζωής τους.

Τον σύνδεσμο αυτόν τον αισθάνεται περισσότερο και με ιδιαίτερη γοητεία ο άνθρωπος, διότι αυτός μόνος έχει ανεπτυγμένη την δύναμη της σύγκρισης. Με την σκέψη του ανάγεται στους κόσμους των ιδεών, με την μελέτη του για τη ζωή ανέρχεται μέχρι του Πλάστη και Δημιουργού της, με την προσοχή του στην ομορφιά της φύσεως, στην αρμονία των φωνών της, στις συνθέσεις των χρωμάτων της, ανακαλύπτει τον Θεό ως Αρμονία, ως Συντήρηση, ως Πρόνοια, ως Αγάπη.

Με την προσευχή του έρχεται σε ιδιαίτερη επικοινωνία με τον Θεό, ομολογεί την εξάρτησή του, φανερώνει τους ιδιαίτερους δεσμούς που τον συνδέουν με την αιώνια αγάπη, ανακαλύπτει την σχέση που υπάρχει μεταξύ αυτού ως δημιουργήματος, και του Θεού ως Δημιουργού, αισθάνεται μέσα του ζωντανή την δύναμή Του και δοκιμάζει την ανέκφραστη γοητεία της αληθινής ευτυχίας.

Είναι αλήθεια ότι η ευτυχία είναι το μεγαλύτερο πρόβλημα που απασχόλησε την σκέψη του ανθρώπου. Οι αρχαίοι φιλόσοφοι διά διαφόρων μεθόδων και θεωριών ζητούσαν την αλήθεια, επειδή πίστευαν ότι όταν την βρούν θα γνώριζαν την ευτυχία. Πόσες αντιφάσεις, πόσοι παραλογισμοί, πόσες απογοητεύσεις, πόση απαισιοδοξία βρίσκεται συσσωρευμένη στην ιστορία του κόσμου για το ότι απέτυχε σε αυτήν την προσπάθεια.

Και ενώ είναι τόσο εύκολο να γνωρίσει κανείς την ευτυχία! Την βρίσκει εκείνος που παρακολουθεί την κίνηση της ζωής. Εκείνος που μελετά τις δυνάμεις της και επ’ αυτών ανάγεται στην αιώνια δύναμη του Δημιουργού της. Εκείνος αισθάνεται τον εαυτό του ενωμένο με Αυτόν και έρχεται με την προσευχή σε τακτική επικοινωνία μαζί Του ανανεώνοντας τους δεσμούς του και τις ελπίδες του. Πόσο ευτυχισμένος φαίνεται ο Ψαλμωδός όταν λέει στην ψυχή του “ευλόγει η ψυχή μου τον Κύριον”. Όταν μετά προσοχής μελετήσουμε τον Προοιμιακό και εμβαθύνουμε στις έννοιες που περιέχουν οι στίχοι του, θα αισθανθούμε αυτόν τον δυνατό παλμό της ευτυχίας του ποιητή αφού μέσα τους, θα δούμε αποκρυσταλλωμένη την ευτυχία του κι έτσι μπορούμε να συμμετέχουμε στην πνευματική αγαλλίαση που του προξένησε η ωραιότητα της φύσεως, η μελέτη της ζωής, η αέναη κίνηση, η εξάρτηση του παντός από Εκείνον για τον οποίο αναφωνεί “Πάντα πρός Σέ προσδοκώσι”.

Υπάρχει αφθονία ασφαλιστικών εταιρειών σε όλο τον κόσμο. Εκεί μπορούμε να ασφαλίσουμε την περιουσία μας, να εξασφαλίσουμε τα γηρατειά μας, να αφήσουμε κληρονομιές στους δικούς μας ανθρώπους. Ωστόσο μπορούμε να πούμε ότι είμαστε εξασφαλισμένοι; Είμαστε βέβαιοι ότι υπάρχει πάγια σταθερότητα στις ασφάλειες αυτές; Νά μια οικονομική κρίση, μια πολιτική ανωμαλία, μια τεχνητή πτώχευση της εταιρείας, ένας πόλεμος έχουν συνέπεια να μας καταστρέψουν οικονομικά. Όπου κι αν στραφούμε θα τα δούμε αυτά τα συμπτώματα της ακαταστασίας και της οικονομικής αστάθειας, ιδιαίτερα στις ημέρες μας. Πού είναι δυνατόν να βρούμε εκείνο το οποίο αναπαύει όλους τους πόθους μας, που δίνει απάντηση σε όλα τα μυστικά ερωτήματα του νου μας, εκείνο που μπορεί να δώσει γαλήνη στην συνείδησή μας, αυτό το ζητούμενο ως ευτυχία, ως γαλήνη, ως ελπίδα, ως αρμονία νου και συναισθημάτων μας;

Ο ψαλμωδός μας δείχνει την οδό. Μας λέει “Πάντα πρός Σέ προσδοκώσι”. Μας χειραγωγεί δια του μεγαλείου της φύσεως προς την αιωνιότητα του Θεού, μας παρουσιάζει όλη την κλίμακα της ζωής εξαρτώμενη από την Θεία Του δύναμη. Είναι σαν να μας λέει: Η ζωή ως δύναμη, ως διάρκεια, ως μυστήριο, ως συντήρηση, ως ενέργεια, ως ανώτερη και κατώτερη λειτουργία δεν εξαρτάται από εμάς. Δεν είμαστε εμείς που την κατευθύνουμε. Εμείς είμαστε απλά θεατές ή απλοί παρατηρητές. Είμαστε οι μελετητές της, οι οποίοι ζητούμε πρώτα να την μάθουμε, να την ζήσουμε, να την θαυμάσουμε όσο μπορούμε. Να απολαύσουμε το πλούσιο τραπέζι της. Αρκεί μέχρις εδώ. Τίποτε άλλο δεν εξαρτάται από εμάς, επειδή δεν είμαστε παρά μέρος της ζωής, στην οποία έχουμε πραγματική και ουσιώδη υπεροχή και αυτό επειδή είμαστε κατ’ εικόνα Του και φέρουμε την“ομοίωσή Του”. Μπορούμε κατά συνέπεια να γνωρίσουμε περισσότερο την ζωή από τα άλλα όντα, ωστόσο όμως έχουμε την ίδια εξάρτηση. Πρός το ίδιο κέντρο αποβλέπουμε μαζί με όλη την κλίμακα της ζωής. 

Η βαθειά κατανόηση αυτής της εξάρτησης γίνεται για τον άνθρωπο ασφαλή χειραγωγία προς την ευτυχία, διότι τότε γνωρίζει καλύτερα τον εαυτό του, αναμετρά τα προσόντα με τα οποία τον προίκισε, ανακαλύπτει τον νόμο της αγάπης, τον οποίο βλέπει ως το κέντρον της βαρύτητας, ως την συνισταμένη των νόμων όλης της δημιουργίας.

Αλλά όμως όταν θέλουμε να διασπάσουμε την αρμονία της κοινής προσδοκίας και ελπίδας ολόκληρης της ζωής, όταν απομονωθούμε και κλεισθούμε στον εγωισμό μας, όταν νομίζουμε ότι η ζωή μας δεν συνδέεται με την δύναμη του δημιουργού της, όταν ζητήσουμε την πραγματοποίηση των προσδοκιών μας και των ελπίδων μας σε άλλη κατεύθυνση, όταν στραφούμε στο δρόμο της αμαρτίας, που τον διακρίνει μίσος, φθόνος και όχι αγάπη, τότε πώς μπορούμε να λέμε ότι είμαστε ευτυχισμένοι;

Ο στενός εγωκεντρισμός δεν μας οδηγεί σε ευρύτερους ορίζοντες βαθύτερης γνώσης της ύπαρξής μας, του προορισμού μας, της εξάρτησής μας, του δεσμού μας με την δύναμη του Θεού. Μας περιορίζει στα όρια των αισθήσεων, στις εφήμερες μόνο αντιλήψεις και σκέψεις της ζωής, σε ό,τι συνδέεται με το άτομο και όχι με την αληθινή ευτυχία του ατόμου. Η ποθητή ευτυχία δεν μπορεί να υπάρχει εκεί όπου εξυφαίνεται η απάτη και η προσβολή της ανθρώπινης νοημοσύνης. Αυτή βρίσκεται με την πραγματικότητα της έννοιάς της χωρίς την λάμψη του εφήμερου μόνο στην πηγή της στον Θεό, στον αιώνιο νόμο της αγάπης, στην βεβαιότητα του συνδέσμου μας με τον Δημιουργό μας. 

Αυτή την ευτυχία την αισθάνονται μόνο εκείνοι που μαζί με τον ψαλμωδό βλέπουν το αόρατο νήμα, αυτό που συνδέει την ύπαρξή μας με την αιώνια ύπαρξη του Θεού. Όσοι στη ζωή τους έχουν σαν σύμβολο το θέλημα του Ουρανίου Πατρός, ανάγονται στην αληθινή έννοια της ζωής, στην οποία δεν βλέπουν μόνο απολαύσεις και δικαιώματα και απαιτήσεις, αλλά και θυσίες και καθήκοντα και υποχρεώσεις.

Όλοι, βέβαια, έχουμε απαιτήσεις στη ζωή μας, αναλόγως με τις δυνάμεις μας και τα προσόντα μας, θέλουμε να πετύχουμε στους σκοπούς μας, να επιτευχθούν οι προσδοκίες μας, να καρποφορήσει η εργασία μας, να περιφρουρηθούν τα συμφέροντά μας. Ωστόσο όμως δεν πρέπει να λησμονούμε ότι αυτές οι απαιτήσεις πρέπει να έχουν και τα αντισταθμίσματα της θυσίας, ότι κοντά τους βρίσκονται και οι υποχρεώσεις μας. Επιθυμούμε να ζήσουμε με αξιοπρέπεια. Με την εκδήλωση της τιμής και της αγάπης των άλλων για εμάς. Όμως έχουμε το καθήκον να εκδηλώνουμε και εμείς την αγάπη μας για την βελτίωση των συνθηκών της ζωής τους και να δείχνουμε την εκτίμησή μας και την χαρά μας για κάθε τι καλό και ωραίο που φανερώνεται από εκείνους. Έχουμε το δικαίωμα να απολαύσουμε την ωραιότητα της ζωής, να αισθανθούμε στην ψυχή μας θαυμασμό και αγαλλίαση για τον πλούτο και την ποικιλία και την αφθονία των δώρων της και την δύναμη των ενεργειών της. Αλλά έχουμε και καθήκον να μη λησμονούμε τον Δημιουργό της, την κοινή ελπίδα και προσδοκία ολόκληρης της δημιουργίας, το οποίο μας χειραγωγεί προς την αληθινή ευτυχία και την αιώνια χαρά.

Αυτόν τον Θεό ας ευλογεί η ψυχή μας και προς Αυτόν εν προσευχαίς και ύμνοις ας ψελλίζουν τα χείλη μας το ψαλμικόν “Πάντα πρός Σέ προσδοκώσι”.