Ερμηνεία των Ψαλμών (Ψαλμός 2ος)

Του π. Αθανασίου Μυτηλιναίου
Ὁμιλία 2η

Ψαλμός 2ος

Συνεχίζουμε μέ τήν ἀνάλυση τοῦ 2ου Ψαλμοῦ, ἀγαπητοί μου, χωρίς βεβαίως νά ἀκολουθοῦμε τή χρονική σειρά τῆς συγγραφῆς τῶν Ψαλμῶν τοῦ Ψαλτηρίου. Ἄν ἔπρεπε νά τηρήσουμε τή σειρά, ἐφόσον ἕνας μικρός Ψαλμός θά ἀπασχολοῦσε ἕνα θέμα μας μόνο, τότε γιά ἕναν μεγαλύτερο Ψαλμό θά χρειαζόταν νά κάνουμε δύο καί τρία θέματα. Γιά παράδειγμα, μόνο γιά τόν 118ο Ψαλμό, πού ἔχει ἑκατόν ἑβδομήντα ἕξι στίχους, θά θέλαμε πολλά θέματα. Ἀντιλαμβάνεσθε λοιπόν ὅτι, ἀφοῦ ἔχουμε ἑκατόν πενήντα Ψαλμούς, τό ἐλάχιστο πού θά ἔπρεπε νά κάνουμε θά ἦταν ἑκατόν πενήντα θέματα · καί ἑκατόν πενήντα θέματα εἶναι πέντε χρόνια!
Λοιπόν, ὑπενθυμίζουμε ὅτι ὁ ἴδιος ὁ Κύριος, ὅπως θά γνωρίζετε, παραπέμπει στό Ψαλτήρι. Λέει στούς κατηγόρους Του, στούς Φαρισαίους, τούς ἄρχοντες καί τά λοιπά, ὅτι «ὁ Νόμος καί τό Ψαλτήριο γράφουν γιά μένα». Ὁ Νόμος εἶναι τά πέντε πρῶτα βιβλία, καί συγγραφέας εἶναι ὁ Μωυσής. Αὐτό πού εἶπε ὁ Χριστός εἶναι ἡ ἀληθινή μαρτυρία, ἀπό τό ἴδιο τό στόμα Του. Κατά συνέπεια καταλαβαίνετε ὅτι τό βιβλίο τῶν Ψαλμῶν εἶναι κυρίως χριστολογικό. Θά ἐπαναλάβω αὐτό πού εἶπα καί ἄλλη φορά: Ὅλοι οἱ Ψαλμοί εἶναι χριστολογικοί, καί μάλιστα μερικοί ἰδιαίτερα, μέ ἀκαταμάχητα χριστολογικά ἐρείσματα, πού καί ὁ ἴδιος ὁ Κύριος χρησιμοποίησε.
Φαντασθεῖτε ὅτι στούς κατηγόρους Του, σχετικά μέ τή μεσσιανικότητά Του, δέν χρησιμοποίησε κανένα ἄλλο βιβλίο. Χρησιμοποίησε πολύ λίγο τούς Προφῆτες, ἀλλά κυρίως ὡς πρός τό ἔργο Του, ὄχι ὡς πρός τό πρόσωπό Του. Ὡς πρός τό πρόσωπό Του, δηλαδή τό ποιός εἶναι ὁ Ἰησοῦς Χριστός –κατά τήν ἐρώτηση πού ἔκανε στούς Μαθητές Του, «Τίνα με λέγουσιν οἱ ἄνθρωποι εἶναι τὸν υἱὸν τοῦ ἀνθρώπου; Ὑμεῖς δὲ τίνα με λέγετε εἶναι;», ἐσεῖς ὅμως τί λέτε γιά μένα; ποιός εἶμαι ἐγώ;– χρησιμοποίησε τόν 109ο Ψαλμό, τό βαρύτερο πυροβολικό ἀπ’ ὅλη τήν Παλαιά Διαθήκη, πού λέει «Εἶπεν ὁ Κύριος τῷ Κυρίῳ μου· κάθου ἐκ δεξιῶν μου, ἕως ἂν θῶ τοὺς ἐχθρούς σου ὑποπόδιον τῶν ποδῶν σου» καί λοιπά.
Βλέπετε, ἡ ἀξία τοῦ Ψαλτηρίου εἶναι παμμέγιστη! Βέβαια δέν θέλω καί δέν προτίθεμαι νά κάνω ἐπανάληψη τῆς εἰσαγωγῆς, γιατί δέν ἔχουμε τόν χρόνο, ἀλλά εὐκαιριακά, ὅταν ὑπάρχει κάτι καινούργιο, θά τό λέμε. Καί χωρίς νά χρονοτριβοῦμε, μέ τή βοήθεια τοῦ Θεοῦ, ἀρχίζουμε τόν 2ο Ψαλμό, πού, ὅπως σᾶς εἶπα, εἶναι ἄμεσα χριστολογικός. Θά τό δεῖτε αὐτό.
1 «Ἱνατί ἐφρύαξαν ἔθνη, καὶ λαοὶ ἐμελέτησαν κενά;
2 παρέστησαν οἱ βασιλεῖς τῆς γῆς, καὶ οἱ ἄρχοντες συνήχθησαν ἐπὶ τὸ αὐτὸ κατὰ τοῦ Κυρίου καὶ κατὰ τοῦ χριστοῦ αὐτοῦ.
 (διάψαλμα)
3 διαῤῥήξωμεν τοὺς δεσμοὺς αὐτῶν καὶ ἀποῤῥίψωμεν ἀφ’ ἡμῶν τὸν ζυγὸν αὐτῶν.
4 ὁ κατοικῶν ἐν οὐρανοῖς ἐκγελάσεται αὐτούς, καὶ ὁ Κύριος ἐκμυκτηριεῖ αὐτούς.
5 τότε λαλήσει πρὸς αὐτοὺς ἐν ὀργῇ αὐτοῦ καὶ ἐν τῷ θυμῷ αὐτοῦ ταράξει αὐτούς.
6 ἐγὼ δὲ κατεστάθην βασιλεὺς ὑπ’ αὐτοῦ ἐπὶ Σιὼν ὄρος τὸ ἅγιον αὐτοῦ,
7 διαγγέλων τὸ πρόσταγμα Κυρίου. Κύριος εἶπε πρός με· υἱός μου εἶ σύ, ἐγὼ σήμερον γεγέννηκά σε.
8 αἴτησαι παρ’   ἐμοῦ, καὶ δώσω σοι ἔθνη τὴν κληρονομίαν σου καὶ τὴν κατάσχεσίν σου τὰ πέρατα τῆς γῆς.
9 ποιμανεῖς αὐτοὺς ἐν ῥάβδῳ σιδηρᾷ, ὡς σκεύη κεραμέως συντρίψεις αὐτούς.
10 καὶ νῦν, βασιλεῖς, σύνετε, παιδεύθητε, πάντες οἱ κρίνοντες τὴν γῆν.
11 δουλεύσατε τῷ Κυρίῳ ἐν φόβῳ καὶ ἀγαλλιᾶσθε αὐτῷ ἐν τρόμῳ.
12 δράξασθε παιδείας, μή ποτε ὀργισθῇ Κύριος καὶ ἀπολεῖσθε ἐξ ὁδοῦ δικαίας.
13 ὅταν ἐκκαυθῇ ἐν τάχει ὁ θυμὸς αὐτοῦ, μακάριοι πάντες οἱ πεποιθότες ἐπ’ αὐτῷ.»

Δέν μεταφράζω τώρα∙ ἡ μετάφραση θά γίνεται κατά στίχο, καθώς θά κάνουμε καί τήν ἀνάλυση.
Ὁ Ψαλμός αὐτός, ὅπως βλέπετε, εἶναι ἀνεπίγραφος. Βέβαια, δυστυχῶς, ἡ ἔκδοση πού κρατᾶμε στά χέρια μας δέν ἔχει τίς ἐπιγραφές τῶν Ψαλμῶν. Δέν ξέρω γιατί. Δέν μπορῶ νά καταλάβω γιατί, ἐνῶ θά ἦταν πολύ ἁπλό, θά μποροῦσαν νά μποῦν καί οἱ ἐπιγραφές. Ἡ ἐπιγραφή πολλές φορές εἶναι μία λέξη, τρεῖς λέξεις, μισός στίχος, τό πολύ ἕνας στίχος. Δέν ξέρω γιατί ἐδῶ δέν γράφτηκε.
Ἡ ἐπιγραφή δέ τοῦ κάθε Ψαλμοῦ εἶναι θεμελιώδους σημασίας, καί ἤ ἀναφέρει τόν Συγγραφέα ἤ ἐκφράζει τή χρήση τοῦ Ψαλμοῦ, δηλαδή γιά ποιό σκοπό τόν χρησιμοποιοῦσαν. Ὑπάρχει ὁλόκληρη ἑρμηνεία, ἱστορική καί ἀλληγορική, γύρω ἀπό τό θέμα τῶν ἐπιγραφῶν τῶν Ψαλμῶν, καί ἔχουν ἀσχοληθεῖ μεγάλες μορφές τῆς Ἐκκλησιαστικῆς μας Ἱστορίας μέ τό θέμα αὐτό. Ἀποτελοῦν ἰδιαίτερο κεφάλαιο, σπουδαιότατο. Ἄς εἶναι.
Ὁ Ψαλμός αὐτός λοιπόν, ὁ 2ος, εἶναι ἀνεπίγραφος· ἡ Παράδοση ὅμως ἀναφέρει ὅτι εἶναι τοῦ Δαβίδ, πού ἔχει συγγραφικά, ποιητικά προσόντα ἄφθαστα· εἶναι ὁ κορυφαῖος. Εἶναι κι ἄλλοι Συγγραφεῖς τῶν Ψαλμῶν, ἀλλά ὁ Δαβίδ, στό ὄνομα τοῦ ὁποίου ὑπάρχει χονδρικά καί ὁλόκληρο τό Ψαλτήρι, εἶναι πυκνός στή σκέψη καί τή διατύπωση, ρωμαλέος καί ἀπότομος καί τραχύς! Θά λέγαμε ὅτι ἔχει τά χαρακτηριστικά τῆς σωματικῆς καί τῆς ψυχικῆς του καταστάσεως.
Ὁ Δαβίδ ἦταν ἄσχημος σωματικά, σέ ἀντίθεση μέ τά ἀδέλφια του, πού ἦσαν ὡραῖα παλληκάρια. Ὁ Δαβίδ ἦταν ἄσχημος καί κοντός, ἀλλά μέ πολύ ὡραία ψυχή! Ἦταν πολύ δυνατός, ρωμαλέος στά χέρια, καί λέγεται ὅτι κάποτε πάλεψε μ’ ἕνα λεοντάρι ἐκεῖ στό δάσος καί τό νίκησε.
Αὐτά τά ψυχοσωματικά χαρακτηριστικά του τά μεταφέρει στήν ποίησή του. Ἡ ποίησή του εἶναι ρωμαλέα, δέν εἶναι φτιαγμένη μέ λογοτεχνικές γαρνιτοῦρες· ἔχει ἐκεῖνο τό ρωμαλέο, τό ἀρρενωπό, τό πυκνό, τό βαθύ. Γι’ αὐτό ὁ Δαβίδ εἶναι ὑπέροχος! Ὑπέροχος!... Δέν εἶναι ρομαντικός συγγραφέας. Γιά παράδειγμα, ὅταν διαβάζουμε τόν 118ο Ψαλμό, πού γράφτηκε στή Βαβυλώνα, βλέπουμε ὅτι εἶναι ἤρεμος Ψαλμός· εἶναι γραμμένος πολύ ὁμαλά. Βλέπει κανείς ἐκεῖ ἕναν ἄλλο χαρακτήρα ἀνθρώπου.
Αὐτός ὅμως ὁ Ψαλμός πού ἀναλύουμε, ὁ 2ος, ἀπό τό ὕφος του, μοιάζει ὅτι εἶναι τοῦ Δαβίδ, καί ἡ Παράδοση αὐτό ἀναφέρει. Ὅταν λέμε Παράδοση, σημειώσατε ὅτι στό θέμα τῶν Ψαλμῶν ἔχουμε τήν ἑβραϊκή Παράδοση, πού εἶναι Παράδοση στή Συναγωγή, δηλαδή εἶναι τό τί διέσωσε μέχρι σήμερα ἡ ἑβραϊκή Παράδοση, καί μᾶς εἶναι πολύτιμη αὐτή ἡ προσφορά.
Ἀλλά ἐδῶ, ἡ Παράδοση πού λέμε, εἶναι στήν ἴδια τήν Ἁγία Γραφή, εἶναι στό βιβλίο τῶν Πράξεων τῶν Ἀποστόλων, στό 4ο κεφάλαιο, στόν στίχο 25. Ἐκεῖ λέει ὅτι ὅταν οἱ πρῶτοι Χριστιανοί ἔκαναν κάποτε μία προσευχή σ’ ἕνα σπίτι μέσα, μετά ἀπό ξύλο πού ἔφαγαν οἱ Ἀπόστολοι, ὅταν τούς ἄφησαν, τούς ἀπέλυσαν καί γύρισαν πίσω καί διηγήθηκαν ὅτι ἔφαγαν ξύλο γιά τό ὄνομα τοῦ Χριστοῦ, τότε ὅλοι μαζί ἔκαναν προσευχή, καί ἀναφέρθηκαν σέ στίχους τοῦ 2ου Ψαλμοῦ. Εἶπαν τό «Ἱνατὶ ἐφρύαξαν ἔθνη καὶ λαοὶ ἐμελέτησαν κενά, καὶ ἐστράφησαν κατὰ τοῦ ἁγίου παιδός σου», ὅπως λέει ὁ Δαβίδ.
Ἀπό αὐτό βλέπουμε ὅτι ὑπῆρχε ἡ ἑβραϊκή Παράδοση τότε, καί ὅτι ὁ Ψαλμός αὐτός ἦταν τοῦ Δαβίδ. Ἀλλά τό σπουδαιότατο εἶναι ὅτι, ἐφόσον μπῆκε ὁ χαρακτηρισμός μέσα στήν Καινή Διαθήκη θεόπνευστα, ὁ 2ος Ψαλμός πῆρε πλέον τήν πατρότητά του, καί συγγραφέας του δέν εἶναι παρά ὁ Δαβίδ.
Ἀρχίζει ἀπότομα. Μπαίνει στό θέμα του ἀνοίγοντας, θά λέγαμε, τή σκηνή τελείως ἀπότομα. Εἶναι τό ὕφος τοῦ Δαβίδ, αὐτό τό γνωστό, τό ρωμαλέο, τό ἀρρενωπό, τό πολεμικό ὕφος. Ἦταν πολεμικός ὁ Δαβίδ, πολύ πολεμικός! Εἶναι γνωστό ὅτι βασίλευσε κάπου σαράντα χρόνια, καί εἶχε ὅλο πολέμους, καί μάλιστα ὅλους νικηφόρους.
Καί ἀνοίγει ἡ σκηνή μέ ἐρώτημα: «Ἱνατὶ ἐφρύαξαν ἔθνη καὶ λαοὶ ἐμελέτησαν κενά;». Γιατί ἄφρισαν τά ἔθνη, πῆραν ὕφος ἄγριο καί φοβερό, καί οἱ λαοί κάθησαν καί σχεδίασαν μάταια, κούφια πράγματα; Ὑπέροχος στίχος, γεμᾶτος νόημα!
Ὁ ὅλος Ψαλμός, πρέπει νά σᾶς πῶ, ἔχει τρία σημεῖα, πού τά ἀναπτύσσει στούς δεκατρεῖς στίχους. Πρῶτα προφητεύει τήν ἐπιβουλή τῶν ἐθνῶν, ἀλλά καί τοῦ Ἰσραήλ, κατά τοῦ «χριστοῦ», κατά τοῦ κεχρισμένου, κατά τοῦ Υἱοῦ τοῦ Θεοῦ. Ὕστερα γίνεται μία κλήση, πρόσκληση πρός τά ἔθνη: «Ἐλᾶτε, λαοί· τί κάνετε; τί φτιάχνετε; Ἐλᾶτε στόν Θεό τόν ἀληθινό!». Καί, τέλος, ἐκφράζει τήν ἀπώλεια ἐκείνων τῶν ἐθνῶν, καί τοῦ Ἰσραήλ, πού θά μείνουν ἀπ’ ἔξω, πού δέν θά ἀνταποκριθοῦν στήν πρόσκληση τοῦ Θεοῦ. Αὐτά τά σημεῖα ἐξυπηρετεῖ ὁ Ψαλμός, καί εἶναι ἡ κύρια ὑπόθεσή του.
Τό ρῆμα φρυάττω ἀναφέρεται κυριολεκτικά στά ἀδάμαστα ἄλογα. Ὅταν ἕνα ἄλογο δέν δαμάζεται, χλιμιντρίζει, βγάζει ἀτμούς ἀπό τό στόμα του, εἶναι κάπως ἀνώμαλο καί νευρικό καί τρομερά κινητικό. Κατά κυριολεξία λοιπόν τό ρῆμα φρυάττω ἀναφέρεται στά ἀδάμαστα ἄλογα, ἀλλά μεταφορικά τό λέμε καί γιά τούς ἀνθρώπους πού κινοῦνται ὅπως τά ἀνήμερα καί ἀτίθασα ἄλογα.
Ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Νύσσης λέει τό ἑξῆς: «Φρύαγμα τὸ μέγα καὶ ἀλόγιστον φρόνημα». Φρύαγμα εἶναι τό μεγάλο καί ἀλόγιστο φρόνημα, τό νά σκέπτεται κανείς ὑπεροπτικά, ἀλλά καί ἄμυαλα. Μεταφορικά τό παίρνει ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Νύσσης.

(συνεχίζεται)


Απόσπασμα από το βιβλίο ‘’ΕΠΙΛΟΓΗ ΨΑΛΜΩΝ’’ Τόμος ά.
Της Ιεράς Μόνης Κομνηνείου, Κοιμήσεως θεοτόκου και Αγίου Δημητρίου.
Το βιβλίο περιέχει  απομαγνητοφωνημένες ομιλίες του μακαριστού Γέροντα Π. Αθανασίου Μυτιληναίου.
Η ανάρτηση γίνεται με την ευλογία της Ιεράς Μονής.